Мунай втмдер1

к;айнау ШЕГ1НЩ таралуын аньщтау

Газды хромотография aflici

Нефтепродукты ОПРЕДЕЛЕНИЕ РАСПРЕДЕЛЕНИЯ ПРЕДЕЛОВ КИПЕНИЯ Метод газовой хроматографии

К;Р СТ ИСО 3924-2011

ISO 3924:2010(е) Petroleum products - Determination of boiling range distribution - Gas chromatography method (IDT)

Ресми басылым

1^азацстан Республикасы Индустрия жэне жаца технологиялар министрлйтнщ Техникальщ реттеу жэне метрология комитет!

(Мемстандарт)

Мунай ешмдер!

КАЙНАУ ШЕГ1НЩ ТАРАЛУЫН АНЬЩТАУ Г азды хромотография эд1с1

КР СТ ИСО 3924-2011

ISO 3924:2010(е) Petroleum products — Determination of boiling range distribution — Gas chromatography method (IDT)

Ресми басылым

Ь^азацстан Республикасы Индустрия жэне жаца технологиялар министрлнтнщ Техникальщ реттеу жэне метрология комитет!

(Мемстандарт)

2-кесте (жалгасы)

Саптама баганашык саптамасы Саптама баганашыкка арналган мэндер 1 2 Сынаманы енпзуге арналган тесктщ температурасы, °С 370 350 Сынама елшем1, мкл 0,5 1 а Хромосорб® G (AW-DMS) ь Хромосорб® Р (AW)1}

6.3    TipKeriui/график салгыш

Осы курылгы хроматограмма графигш салу ушш цолданылды. Салу баганашьщ-тутпстщ 120 мм минималды ен1 болатын жэне 2 секундтан кеп болмайтын уак;ыт кщ1рю1мен 0 мВ бастап 1 мВ дейш деректерд1 жазып алатын потенциометрд1 цолданып журпзшу1 мумкш. Балама ретшде потенциометрлк жазгыш курылгыга Караганда, сапасы жаксы жэне осындай графикальщ бейнелеуд1 керсетуге жарамды компьютер немесе басца курылгы цолданылуы мумкш.

6.4    EipiKTiprini/KOMiibiOTep

Бул аппаратура хроматограммада жиынтьщ ауданды аньщтау ушш долданылады. Бул ушш компьютерде немесе электронды б1рйст1ргппте хроматографияльщ деректер пайдаланылады. Б1рпсиргш1/компьютердщ усталу уаьдлтын жэне аласталган шыцдар ауданын елшеуге арналган стандарттьщ хроматографияльщ программальщ дамтамасыз ету1 болота тию. Осы курылгыга цосымша хроматограммадагы уацыт узшдшерше цатысы бойынша аудандар бойынша детектордыц ыкралдастык; сигналын унем1 далыптастыруга тию. Тольщ талдау ушш жиналган осы аудандардыц уздпсЫз белштер1 одан opi ецдеу ушгн сакталуга тию. Б1рширгш1/компьютердщ электронды ауцымы детектор/электрметрдщ желЫк ауцымы шектершде болуга тию. Жуйе сынаманы зерттеу ауданыныц тиюп учаскесшен бос журю ауданыныц белюш шегерш тасауга жарамды болуга тию. Осы аудан базалык; сызыкдыц кез келген ыгыстыруларын тузету ушш сынамалардыц кезект1 талдаулары кезшде детектор сигналынан автоматты турде шегершш тастала алады. BipiKTipinreH кейб1р жуйелер сондай-ац бос талдауларды сацтауга жэне сынамалардыц кезеки талдауларынан автоматты шыгарып тастауы мумкш.

6.5    Агын/цысым реттегшп

6.5.1    Саптама баганашьщты пайдаланган кезде хроматограф жумыстьщ температураныц ±1% децгейшде газ-тасымалдагыштыц турацты шамасын устал туруга жарамды уздшс1з агын реттегкн1мен жабдьщталуга тию.

6.5.2    Кец тески кцштутк баганашьщты пайдаланган кезде хроматографта газ-тасымалдагыш агынын реттегкн немесе енг1зу тескшде пайдаланылатын кщсым реттегшй болуга тию.

KJP СТ ИСО 3924-2011

6.6 Шагын шприц

Аталган курылгы сынаманы хроматографка енпзу ушш ко л даны лады.

Сынаманы енпзу колмен сшщты автоматты турде де журпзшедг Сынаманы автоматты турде енпзу ол барынша дэл устал туру уакытын беретшдштен, барынша басым болып табылады.

7    Сынамалар ipiKTey

Сынамалар ISO 3170 немесе ISO 3171 сэйкес процедураларды колданып 1рпстелед1.

8    Аппаратты дайындау

8.1    Баганашьщты дайындау

8.1.1    Жалпы ережелер

6.2    талаптарын канагаттандыратын баганашьщ жасаудыц кез келген эдютемеш колданыла алады. Баганашьщ табанында базальщ сызьщтан ыгыстыруды азайту максатында, баганашыкды максималды жумыстьщ температурага дейш жетшзу кажет (теменп кабатта).

8.1.2    Саптама баганашьщтар

Суйьщ фазаныц 10% бастапкы жуктемеш болатын баганашьщтар ушш жарамды болып танылган шартты жай-куйше дейш баганашьщты жетюзуге жол бершетш эдютеме. Эдютеме баганашьщта 12 сагаттан бастап 16 сагатка дейш максималды температураны 6ip уакытта устап туратын газ-тасымалдагышпен баганашьщты урлеуд1 камтиды.

8.1.3    Ь^ылтутш баганашьщтар

Ь^ылтуттк баганашыкдар мынадай процедуралар колданылып, шьщтану куйше дейш жетюзшу1 мумкш:

a)    Баганашьщты ендорушшщ нусдаулыкдарына сэйкес орнату жэне баганашьщ пен детектордыц газ агынын баптау кажет. Жуйенщ сацылаусыздыгына кез жетюзу керек.

b)    Крршаган орта температурасында 30 минут бойы газ-тасымалдагышпен урлеу керек. Со дан соц тупкшпсп пайдалану температурасына кол жетюзу жэне оны 30 минут бойы сактау ушш, температураньщ езгеру жылдамдыгын температураныц 5°С/мин бастап 10°С/мин дейш арттыру кажет.

c)    Орныкты базальщ сызьщты алганша, хроматографтыц температур алык багдарламасын б1рнеше рет кже косу керек (шыгыс кисык).

Ескертпе Кептеген енд1рушшер келденец жэне химияльщ байланысдан фазалары бар кылтупк баганашьщтарды усынады жэне аталган фазалар эдетте алдын ала шьщтану куйше жепазшген. Мундай баганашьщтардьщ саптама баганашьщтарга Караганда, KeMyi 6ipniaMa аз болады.

8.2 Хроматограф

Хроматограф пайдалануга ощцрушшщ нускаулыктарына сэйкес енгатедг Стандарттык пайдалану шарттары 2 жэне 3 кестелерде бершген.

Жалынды иондау детекторын пайдаланган кезде олар детектордын; сез1мталдык сипаттамаларын взгертетшдштен, жанып кеткен силикондар отыгатын кезде детекторда тузшетш тунбаларды жуйел1 жою кажет.

Ескертпе Бул В косымшасында сипатталгандай, бадьшау-елшеу аспаптары аркылы жасалатын баптаусыз талдау уакытыныц кыскартылуы ьщтимал.

7

3-кесте - Х^ылтутж батанашыцтарта ар нал tan стандартна к пайдалану _ шарттары_

Кдллтутнс батанашык сипаттамасы Х^ылтутж батанашыкка арналтан мэндер 3 4 5 Батанашык узындыты, м 7,5 5 10 Батанашыктыц iniKi диаметр!, мм 0,53 0,53 0,53 Крзгалмайтын фаза DB-1 НР-1 НР-1 Крзгалмайтын фазаныц калындыгы, мкм 1,5 0,88 2,65 Г аз-тасымалдагыш Азот Гелий Гелий Г аз-тасымалдатыштыц шыгыны, мин/мм 30 12 20 Батанашыктыц бастапкы температурасы, °С 40 35 40 Батанашыктыц соцгы температурасы, °С 340 350 350 Батдарламалау жылдамдыгы, °С/мин 10 10 15 Детектор FID FID FID Детектордыц температурасы, °С 350 380 350 Инжектордыц температурасы, °С 340 Темен температуралы батанашык устшщ тит Бутузу температурасымен багдарланатын тип Сынама саны, мкл 0,5 1 0,2 Сынама концентрациясы, % (м/м) 25 10 Крспаларсыз

8.3 Батанашьщтыц руксат ету кабттеп

Сынамалар ушш колданылган жатдайларда елшемдеу коспасына талдау еткгау кажет. 1-суретте бейнеленген процедураны пайдалана отырып, t_x, t₂ максималды мэндер1 кезшде жэне yi, у₂ еш кезшде жэне бул (1) формуласында керсетшгендей, шыцдык мэндер бишт1гшщ жартысы кезшде Ci6 бастап Cis дейшп алкандардыц шыцдык мэндер1 арасындагы уакыт непзшде руксат ету кабшетш R есептеу кажет:

R= ²'^(tl ^    ,    (1)

1,699-(_У1+у₂)

мундаты ti - максималды шыцдык мэн Ci6 ушш секундпен ернектелетш устал туру уакыты;

t2— максималды шыцдык мэн Cig ушш секундпен ернектелетш устал туру уакыты; yi - бул шыцдык мэннщ Ci6 бшктнднщ жартысы кезшде секундпен ернектелген

еш;

KJP СТ ИСО 3924-2011

у2 - бул шыцдьщ мэннщ Ci8 бшктггшщ жартысы кезшде секундпен ернектелген

еш.

(1) формула негвшде алынган руцсат ету цабмеи, R, кем дегенде, 3-ке тец болуга

тшс.

Y

X

мундагы X - секундпен ернектелген уадыт; Y - пркеу курылгысынын сезпптп;

1    - гексадекан;

2    - октадекан;

а - сьшаманы енпзу.

1-сурет - Баганашыкгын руксат ету цабшеп

8.4 Детектордыц сезгштгш тексеру

Бул эд1с детектордыц мунай кем1рсутектерше жауабыныц жекелеген курауыштарына тура пропорционал екенш болжайды. Осы жагдайда жуйеде немесе операцияльщ параметрлерде озгер1стер пайда болатын кезде эр жолы жэне жуйеш пайдалануга цосцан кезде тексеру цажет. Сынамалар ушш цолданылган шарттарды колданып елшемдеу цоспасына талдау журпзу жэне (2) формуласын цолдана отырып, деканга цатысты 9p6ip алкан ушш сезгштк коэффициентш F есептеу цажет:

(2)

мундагы гПп - цоспадагы алканныц массасы; А_п- алкан шыцыныц ауданы;

9

ЦР СТ ИСО 3924-2011

тю- коспадагы деканныц массасы;

А] о - декан шыцыныц ауданы.

0p6ip алканныц салыстырмалы сезгшггк коэффициент! F_n + 0,1 Караганда, 1,0 ауьгщымауга тшс.

8.5 Шыц ассиметриясы

Бул 2-суретте керсетшгендей, елшемдеу коспасында шыцдагы (A/В аракатынасы) ассиметрияны аньщтау кажет.

мандаты X - уакыт;

Y - жазгыш курылгыныц сезпштш;

А - шындьщ нукте бшкттнщ 5%-ы кезвдеп шьщньщ алдыцгы белтнщ еш;

В - шындьщ нукте бшкттнщ 5%-ы кез1ндеп шьщньщ артьщ белтнщ еш.

2-сурет - Шьщньщ ассиметриясы

Шьщньщ ассиметриясы 0,5 бастап 2,0 дейшгт аукымда болуга raic. Егер шыцдык мэндер ассиметриясы аталган аукым шегшен тыс болса, кажет болган кезде шыцдык мэндердщ бурмалануын болдырмау ушш, суйытылган сынамалардыц аздаган санын пайдалана отырып, елшемдеу коспасына талдау журпзу керек.

Ескертпе Ассиметрия жш баганашьщтагы сынаманы аскын жуктеу керсеткнш болып табылады, соньщ нэтижесвде шьщньщ жогаргы нуктешнде аскын жуктелмеген шындарга катысы бойынша ыгысу туьшдайды. Баганашыкды аскын жуктеу жагдайларында кандай нуктесш аньщтаудагы кателш нэтижеи сиякты, устал туру уакытынын бурмалануы ьщтимал. Суйьщ фаза баганашьщтьщ жуктелу1 сынаманьщ руксат етшген елшемше тшелей acepi болады.

KJP СТ ИСО 3924-2011

9 влшемдеу (тексеру эдктемеа)

9.1    Талдаудыц пзбектйнк хаттамасы

9.1.1    Максималды ещцр1мдшкке кол жетюзу ушш талдау жургау тэртлбш аньщтау жэне оны басшылыцца алу кажет. Тэртш пештщ бастапкы температур ага дейш салкындауын, тепе-тендйс орнатылу, сынаманы енпзу жэне жуйеш icKe косу уакытын, талдауды жэне тупкшнсй температураны устал туру уакытын камтуга тшс.

9.1.2    Хроматографтыц пайдалану талаптарына сэйкестггш тексерген соц, баганашык температурасын максималдыга дейш багдарламалау жэне оны белгип 6ip уакыт нншде устал туру кажет. Содан соц талдаудыц тобектшнс хаттамасына суйене отырып, батан ашыцты бастапцы старттык температур ага дейш салцындату керек.

9.1.3    Батан ашыцты салцындату жэне тепе-тецднси белгшеу уакытында деректерд1 цабылдау ушш б1рйст1ргпн/компьютер жуйесш дайындау кажет. ¥стап туру кезшде немесе детектордыц сезгштгш елшемдеу кезшде тиыцдык мэндерд1 байцау режимш пайдалану керек. Сынамаларды аньщтау жэне базальщтыц сызыцтыц орнын толтыру ушш кещстпстпс 6ipiicripy кеснтнщ режимш пайдалану керек. Аталган эд1с бойынша кесудщ усынылатын жылдамдыгы 1 Гц (минутына 1 кесу) курайды.

9.1.4    Белгшенген уакытта хроматографка елшемдеу коспасын немесе сынаманы енпзу кажет, не енг1зуд1 жасамау керек (бос базалыц сызьщ). Енгоу уакытында хроматографтыц уацытша циклш жэне б1р1киргш1/компьютермен деректерд1 цабылдау режимш icxe косу керек. Одан аргы барлыц талдаулар, бос сынамалар жэне елшемдеулер ушш талдау пзбектшптнщ аталган тэрпбш сацтау цажет.

9.2 Базалыц сызыцты конфлюэнтт1 талдау

Базалыц сызыцты конфлюэнтт1 (бос) талдауды аспапца сынамалар енпзу журпзшмеген кундерд1 цоспаганда, сынамаларды ipiKTey техникасын пайдалана отырып, кунше 6ip реттен кем етпей етюзу цажет.

ЕСКЕРТПЕ Бос талдау баганашыктыц максималды температурасына жакындаган кезде хроматографиялык базальщ сызыкгып узару ce6e6i бойынша кажет. Базальщ сызыктыц орныктьшыгына эсер етедп баганашыктыц агуы, жаргактыц агып кетут, детектор температурасын бакылау, газ-тасымалдагыштын жэне газ-детектордын орныктьшыгы, кемулер, бакылау-елшеу аспаптарыньщ ауыткулары.

Сынаманы талдау нэтижелершен бос талдау нэтижелерш шегерш тастацыз жэне сынамаларсыз цабаты болатын барлыц деректерд1 хроматограммалардан алып тастацыз.

ЕСКЕРТПЕ Бос талдау баганашыктыц максималды температурасына байланысты, хроматографтыц базалык сызыгын кетерудщ эдеттеп жагдайы уакытында кажет. Базалыц сызыктыц орныктылыгына мынадай факторлар эсер етедп диафрагманыц цалкуы, детектор температурасын бакылау, детектордагы газ агындарыныц етгермейгшдап, газ-тасымалдагыш-газ детекторы агыныныц езгермейпндпт, аспап керсетюштершщ кемул жэне ыгуы.

Базалыц сызыцгыц орныцтылыц керсетюштерш пркеу ушш, бос талдауларды кезецдк етюзу цажет.

9.3 Ь^айнау нуктелерш елшемдеу кисыгымен устап туру уакытын салыстыру

9.3.1 Кдйнау нуктелерш елшемдеу кисыгымен устап туру уацытын талдау, кем дегенде, сынац етюзген кезде эр жолы журпзшуге ти1с. Талдаудыц пзбектшгк хаттамасына сэйкес, хроматографка елшемдеу цоспасыныц ттси мелшерш (0,2 мкл бастап 2,0 мкл дейш) енпзу цажет.

11

ЦР СТ ИСО 3924-2011

9.3.2    Крепа курауыштарыныц эркайсысы ушш кайнау нуктелершщ эдеттеп температурасынын жэне устал туру уакытыныц жазбалары аркылы елшемдеу крспасын талдау нэтижелер1 негвшде елшемдеу межелй1мен 6ipre кестеш дайындау кажет. Алкандар температурасынын кайнау нуктелер11-кестеде керсетшген.

9.3.3    Диаграммага аталган курауыш ушш кайнау нуктесшщ TnicTi температурасымен салыстыруда 3p6ip шыцдык мэщц устал туру уакытын салу кажет, ©лшемдеу кисыгы 3-суретте керсетшген.

9.3.4    ©лшемдеу кисыгы Tipeynepi нуктелершщ сынаманыц кайнау нуктелершщ жогары жэне томенп температурасында аукымды камтитынына кез жетапу керек. Шындыгында, устал туру уакытыныц елшемдеу кисыгы сынаманын; кайнау нуктелершщ кисык температурасына катысты сызыктык болота тше, 6ipaK хроматографты кисьщ толык жойылатындай етш пайдалану орынсыз болып табылады.

Ескертпе Сызьщтьщтан кеп ауытку ыктималдыгы баганашьщта абсорбентген тез алынып тасталатынына катысты теменп кайнау нуктелер1 болатын алкандармен байланысты жэне кайнау нуктелершщ температураларында кеп айырмашьшьщ болады. Сынаманыц кайнау температурасынын; басталуы темен болтан сайын, бастапкы талдау Hyicreci соншалыкты темен.

9.4    Стандарттык сынаманы талдау

9.4.1 Стандарттык сынама (5.5) хроматографиялык верификация жэне есептеу процестер1 ушш колданылады.

Стандарттык сынама ретшде ол мынадай елшемдерге сэйкес келетш жагдайларда, кайталама эталондык материал пайдаланылуы мумкш:

a)    кайталама эталондык материалдыц непзп касиеттер1 мен кайнау аукымы талданатын сынаманыц непзп касиеттер1 мен аукымына уксас;

b)    кайталама эталондык материалдыц кайнау нуктелершщ болгну мэндер1 ретшде кайталама эталондык материал (5.5) нормага жететш кезде, кайталама эталондык материалды талдаудыц орташа мэндерш алу кажет.

X - устап туру уакыты, мин.; Y - кайнау нуктесц °С

3-сурет - Тшгик елшемдеу кисыгы

9.4.2 Сынак етюзу уакытында кунше 6ip реттен кем етпей, непзп стандарттык сынамага (5.5) немесе кайталама эталондык материалга талдау отшзу кажет. 9.1 сэйкес,

12

KJP СТ ИСО 3924-2011

талдаулардьщ твбектшнс хаттамасына сэйкес стандарттьщ сынам ага талдау журпзнцз. Кещсик руксат ету деректерш жинадыцыз жэне 12.1 сэйкес кайнау нуктелершщ таралуы тур алы есеп дайындацыз.

9.4.3 Стандарттык; сынаманы (5.5) талдау нэтижелер1 (1 немесе 2 ещцрюик топтаманы пайдалануга болады) 13.3 керсетшген енд1р1мдшйспен аньщталган руксат етшетш аукымга Караганда артьщ, 4-кестеде кестеде керсетшген мэндерден ауьгщымауга тию.

4-кесте - ASTM бойынша № 1 газ майына арналган температура _ мэндер1_

Ь^алпына келт1ршген пайызы Температура, °С 1-енд1р1ст1к топтама 2-oimipicriK топтама а 114 115 5 143 151 10 169 176 15 196 201 20 221 224 30 258 259 40 287 289 50 312 312 60 332 332 70 354 354 80 376 378 90 404 407 95 425 428 ь 475 475

а - кайнаудыц басталу температурасы ь - кайнаудыц аякдалу температурасы

10 Талдауды орындау процедурасы

10.1    Сынаманы дайындау

10.1.1    Енпзшетш сынама саны баганашык; сыйымдылыгынын; стационарльщ фазасын аскын жуктемеуге жэне детектордыц сызьщтьщ аукымынан аспауга тию.

Ескертпе Кайнау шектершщ аукьшы тар сынама дайнау шектершщ аукымы кец сынам ага Караганда, аз мелшерде куюды талап етедг

10.1.2    Баганашьщтыц козгалмайтын фазасынын келем1 елшемдеу коспасыньщ хроматограммасы непзшде езгеру1 мумкш (5.4). Асцын жуктеушз козгалмайтын фаза устап тура алатын курауыштыц максималды келемш есептеу ушш, 8.5 сэйкес елшемдеу коспасыныц эр турл1 келемдерш енг1зуге болады. Сынаманыц аталган келем1 ушш шыцдьщ бийспкп жазып алу керек. Сынама сигналынын максималды каркындылыгы аталган шыцдьщ бийсиктен аспауга тию.

10.1.3    Туткырлыгы темен сынамалар коршаган орта температурасы кезшде шприцп пайдаланып, суйытылмаган куйшде енпзшуге тию. 0те тутцыр немесе балауыз тэр1зд1 сынамалар шприц колданылып кукртсутекпен суйылтылуы мумкш.

13

ЦР СТ ИСО 3924-2011

10.1.4 Сынамалардыц стандарттьщ енпзшетш келемдер1 5 жэне 6 кестелерде керсетшген.

5-кесте - Саптама баганашыктар ушш сынамалардыц сгандар ггык _енпзшетш    келемдер1_

Козг алмайтын ортаны жукгеу, % Таза сынама саны, мкм 10 1,0 5 0,5

6-кесте - ^ылтутж баганашыктар уннн сынамалардыц стандар ггык _енпзшетш    келемдер1_

Улд1рдщ калыцдыг ы, мкм Коспаларсыз сынамалар саны, мкл 0,8 бастап 1,5 дейш 0,1 бастап 0,2 дейш 1,8 бастап 3,0 дейш 0,1 бастап 0,5 дейш 3,0 бастап 5,0 дейш 0,2 бастап 1,0 дейш

10.2 Сынамаларды талдау

9.1    Сэйкес талдау т1збек тшктершщ хаттамасын пайдалана отырып, газды хроматографка сынаманьщ белгш 6ip мелшерш енпзу керек. Енпзу уакытында хроматографтыц уакытша циклш жэне б1рпспргш1/компьютерден деректер алу режимш юке косу кажет.

11 Есептеулер

11.1    0p6ip бос талдаулар шыцдарыныц аудандарын есептеу аркылы, детектор ушш сынамалар шыцыныц аудандарын тузету кажет. Жумыс уакытында эрбгр уакыт аралыгы ушш ауданды кумулятивт1 белсендЫкпен алу ушш, алынатын шыцдар аудандарын косындылау керек.

11.2    Алгашкы косу соцында орныкты болатын хроматограф сызыгыньщ базалык нуктесшде кумулятивт1 белсендипкпен ауданды жазып алу керек. Кумулятивт1 сала барлык ауданныц 99,5%-ына тец болганша хроматографтыц жанынан Kepi козгалу жэне аталган нуктеш кайнау соцыныц нуктес1 ретшде белгшеу кажет.

Ескертпе Кайнау нуктешшц соцын аньщтау осы эдicтщ барынша кдын сатысы болуы ьщтимал может. Kefi6ip сынамалардыц хроматографтагы ауыр материалдардыц б1ртшдеп темендеу турше ете узын сагальщ салалары болады. Аталган факп алдыщы сынамалардыц ауыр металдарыныц абсорбенпнен алып тастау жэне/немесе жаргацтыц жэне/немесе баганашьщтыц агып кету ce6e6i бойынша айдау соцында хроматографиядагы базалык сызыктыц улгаюыныц табиги тенденциясымен 6ipre сынамалардыц кайнай бастау температурасына дешн белпленген тупнускалык базалык сызыкда хроматографтыц дэл оралуына кедерп болуы мумюн. Осылайша, хроматографиялык сигналдыц езгеру жишп секундына шыцныц жалпы ауданыныц 0,00001%-ынан кем болмайтын туракты теменп шамасына жетепн нуктеш аньщтау ушш, шыц аудандарыныц бойльщ шепне жакын эр жолы тексеру барынша колайпы процедура болып табылады.

11.3    Бойлаудан бастап кумулятивт1 белсендшк аумагы барлык ауданныц 0,5%-ына тец болуга тик колданудыц басталуына дейш сынаманыц таралу ауданына кадагалаулар журпзу жэне осы нуктен1 кайнаудыц басталуы ретшде белгшеу керек. Егер кукгртсутек ер1ткш третшде пайдаланылатын болса, онда есептеулерде оныц касиеттершщ e3repyi еленбеуге тию.

KJP СТ ИСО 3924-2011

11.4    0p6ip белу арылыгы кезшде сынаманын барлык таралу ауданыньщ кайнай бастауы мен кдйнап 6iTyi арасындагы кумулятивт1 белсегдшк болатын аумакты белу жэне косынды ауданньщ пайыздьщ курамын алу ушш 100-ге кебейту кажет.

11.5    0p6ip аральщта жэне устал туру уакытыныц аралыгыньщ соцыньщ аралытында алынатын пайызбен кумулятивт1 белсендшнл болатын ауданды кестеге жазып алу керек. К^ажет болтан кезде сызьщтьщ сыртка таратуды пайдалана отырып, 1%-дан бастап 99%-та дейш устал туру уакытын аньщтау кажет.

11.6    0p6ip пайыздык курамды жэне оныц шеспел1 устал туру уакыты ушш, елшемдеу межел!г1 ушш тшеи кайнау температурасын аныкгау керек (9.3.2 карацыз). Графиктег1 нуктелер арасында сызыктык сыртка ттаратуды пайдалану кажет.

12    Нэтижслсрдi бейнелеу

12.1    1% жэне 99% арасындагы аральщта, сондай-ак кайнаудын; басталу жэне аякталу нуктелершде 0,5°Сдейшг1 дэлд1кпен температуралык шектер бойынша ecemi усыну кажет.

12.2    Егер кайнау нуктелершщ таратылу кисыгыньщ графип кажет болса, белшектж белу1 болатын кагаз таспа пайдаланылуга ти1с жэне онда пайыздьщ аракатынаска сэйкес келетш эрб1р кайнау нуктесш белгшеу керек. 0% кезшде ТНК нуктесш жэне 100% кезшде TICK нуктесш жэне белгшеу жэне нуктелерд1 косатын кисыктьщ суретш салу кажет.

13    Нэтижелер кателпт

13.1    Жалпы мэл1меттер

ISO 4259 сэйкес зертханааралык сынактар нэтижесшде белгшенген кателйс шамасы

13.2 жэне 13.3 бершген.

13.2    Кайталангыштык

Сынак эд1сш дурыс жэне калыпты орындаган кезде бгрдей материал болатын туракты жагдайларда 6ip гана аппаратта 6ip гана оператор алган ек1 дара жэне тэуелшз нэтижелер арасындагы айырма жиырма жагдайдыц б1ршде гана, 7-кестеде бершген мэндерден асуы мумкш.

7-кесте - Кайталангыштык мэндер1

Ь^алпына келт1ршген пайызы, % ^айталангынгтьщ, °С ь 0,011Ха 5 0,003 2 (Х+ 100) 10-нан бастап 40-ка дейш 0,8 50-ден бастап 90-га дейш 1,0 95 1,2 С 3,2

ЦР СТ ИСО 3924-2011

Алгысез

1    «Мунай жэне газ акдараттьщ талдау орталыгы» Акционерлйс цогамы Э31РЛЕД1

№ 58 «Мунай, газ, олардыц ецделген ен1мдер1, материалдар, мунай, мунайхимия жэне газ енеркэс1бше арналган жабдьщ пен курылыс» стандарттау жоншдеп техникальщ комитет ЕНГ13Д1

2    К^азацстан Республикасы Индустрия жэне жаца технологиялар министрлпшщ Техникальщ реттеу жэне метрология комитет! терагасыныц 2011 жылгы 11 цазанда № 535-од буйрыгымен БЕК1Т1Л1П КОЛДАНЫСЦА ЕНГ131ЛД1

3 Осы стандарт ISO 3924:2010 «Petroleum products - Determination of boiling range distribution - Gas chromatography method» (Мунай emMflepi - Кдйнау шегшщ таралуын аньщтау. Газ хроматографиясыныц oflici) хальщаральщ стандартымен б!рдей, мемлекеттгк жэне орыс тщдершдеп мэтш ресми болып табылады.

Хальщаральщ стандартты ISO/TC 28 «Мунай emMflepi жэне майлау материалдары» Техникальщ комитетамен б!рлесш - «Газдын; жасалуы жэне суйьщ отын, майлау материалдары жэне шыгу Teri синтетикальщ жэне биологияльщ мунай тектес ешмдерЬ> Стандарттау жоншдеп (ЕКС) Еуропа комитетшщ 19 ISO/ТС Техникалык комитет! эзipлeдi.

Стандарттыц «Нормативтис сштемелер» белй'шде жэне мэтшгнде сштемелйс хальщаральщ стандарттар озектецщршген.

Мемлекеттак (мемлекетаральщ) стандарттардыц сштемелйс хальщаральщ стандарттарга сэйкестМ туралы мэл1меттер цосалцы Д.А цосымшасында бершген.

Агылшын тшшен (еп) аударылган.

Сэйкестпс дэрежес1 - б1рдей (IDT)

4 Б1Р1НШ1 ТЕКСЕРУ MEP3IMI ТЕКСЕРУ КЕЗЕНД1Л1Г1

5 АЛГАШ РЕТ ЕНГ131ЛД1

Осы стандартца енгЫлетт взгерттер туралы ацпарат «Стандарттау ofcemndezi нормативтт цужаттар» сытеместде, ал взгержтер мен тузетулер мэтШ -«Мемлекеттт стандарттар» ай сайынгы ацпараттыц сштемелерте жарияланады. Осы стандарт цайта царалган (ауыстырылган) немесе жойылган жагдайда muicmi ацпарат «Мемлекеттт стандарттар» ацпараттыц сттеместе жарияланады

Осы стандарт Казахстан Республикасы Индустрия жэне жаца технологиялар министрлйл Техникалык; реттеу жэне метрология комитета руцсатынсыз ресми басылым ретшде тольщтай немесе бвлшектелт басылып шыгарыла, кебейтше жэне таратьша

алмайды

II

7-кесте	(жалгасы)
Калпы и а келт1ршген пайызы,	Кайталангыштык,
%	°С
а - X - ею нэтиженщ орташа шамасы, °(	С;
ь- кайнай бастау температурасы;
с - кайнап бггу температурасы.

13.3 6нд1р1мдшис

Сынак эдкш дурыс жэне калыпты орындаган кезде узак уакыт нншде б1рдей материалда, эртурл1 зертханаларда жумыс 1стейтш эртурл1 операторлар алган ею жеке жэне тэуелслз нэтижелер арасындагы айырма жиырма жагдайдьщ б1ршде гана 8-кестеде бершген мэндерден асуы мумюн.

8-кесте - 0нд1	р1мдш1к мэндер1
Калнмна келт1ршген пайызы, %	0нд1р1мдш1к, °С
Ь	0,066 ха
5-тен бастап 20-га дейш	0,015 (Х+100)
30	0,013 (Х+100)
40-тан бастап 90-га дейш	4,3
95	5,0
С	11,8
а - X - ею нэтиженщ орташа шамасы, °С; ъ - кайнай бастау температурасы; с - кайнап б1ту температурасы.

14 Сынак ece6i

Егер есеп кажет болса, онда мынадай аппарат болуга тшс:

a)    аталган стандартка жасалатын сштеме;

b)    тестшеу еншшщ xypi жэне тольщ идентификациясы;

c)    сынак нэтижесц

d)    xeniciM бойынша немесе взге ескертшетш жагдайлардагы кез келген шегнпс;

e)    сынак куш.

16

KJP СТ ИСО 3924-2011

Мазмуны

1    Крлданылу саласы.........................................................................................

2    Нормативттк сштемелер.................................................................................

3    Терминдер жэне аныкдамалар ..............................................................................

4    Жалпы ереже.................................................................................................

5    Реагенттер мен материалдар................................................................................................

6    Крлданылатын жабдык................................................................................................

7    Сынамалар ipibcrey...................................................................................................................

8    Аппаратты дайындау ................................................................................................

9    влшемдеу (тексеру эдютемеш).................................................................................

10    Талдауды орындау процедурасы .....................................................................

11    Есептеулер .........................................................................................................

12    Нэтижелерд1 бейнелеу ............................................................................................

13    Нэтижелер кателйл.......................................................................................

14    Сынак ece6i.............................................................................................................................

А косымшасы (акрараттык) ISO 3405 балама деректерш есептеу................................

В косымшасы (акрараттьщ) Жедел талдау эдкл.................................................................

С косымшасы (акрараттык) Циклдж алкандардыц кайнау нуктелер1....................................

Библиография...................................................................................................

Д.А косымшасы (акрараттык) Мемлекетпк стандарттардыр халыкаралык стандарттарга (хальщаральщ кужаттарга) сэйкест!г1 туралы мэл1меттер.......................................................

III

ЦАЗАЦСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫЦ МЕМЛЕКЕТТ1К СТАНДАРТЫ

Мунай ошмдср1 КАЙ НАУ ШЕГ1НЩ ТАРАЛУЫН АНЬЩТАУ Газды хроматография ajiici

ЕнНзшген куш 2012-07-01

1    Колдапылу саласы

Осы стандарт мунай он1мдершщ к;айнау шегшщ таралуын аньщтау эдюш белгшейдт Осы стандарт соцгы к;айнау нуктеи 538 °С болатын немесе о дан томен атмосфералык кысым кезшде мунай он1мдерше жэне фракцияларга ко л даны лады. Осы стандарт бензищр жэне онын, курамдастарын сынауга колданылмайды. Аталган эд1с 55 °С-тан астам жэне коршаган орта температурасы кезшде сынамаларды ipiKTey ушш будьщ жеткшпсп томен кысымымен кайнау аукымы бар мунай он1мдер1мен шектеледй

Осы стандарт 10 %-га дейш биодизел1 бар сынамаларга ко л даны лады.

ЕСКЕРТПЕ Осы стандарттьщ мадсаты уппн «%» (м/м)» термиш материалдардыц салмадтыд улест ушш колданылады.

2    Нормативтж сштемелер

Осы стандартты колдану ушш мынадай сштемелйс нормативтж кужаттар кажет:

ISO 3170:2004* Petroleum liquids - Manual sampling (Мунай онгмдерй Сынамаларды ipiKTeyfliq кол эдкл);

ISO 3171:1988* Petroleum liquids - Automatic pipeline sampling (Мунай ен!мдерй Суйык KOMipTeicrep. Суйык ком1рсутектер. Кубырлардан сынамаларды автоматты ipbcTey);

ISO 3405:2000* Petroleum products - Determination of distillation characteristics at atmospheric pressure (Мунай он1мдерй Атмосфералык кысым кезшде фракциялык К¥Р^амД^ы аныктау эдкл);

ISO 4259:2006* Petroleum products - Determination and application of precision data in relation to methods of test (Мунай он1мдерй Сынактардыц накты эдктергн аныктау жэне корсеткшггерш колдану).

ЕСКЕРТПЕ Осы стандартты пайдалану кез1нде сштемелш стандартгар мен жштеуштердщ колданысын агымдагы жылдагы жай-куш бойынша жыл сайын басылып шыгарьшатын «Стандарттау женшдеп нормативтж кужаттар сштемеш» акпараттьщ сштемеш бойынша жэне агымдагы жылда жарияланган тшсп ай сайын басылып шыгарьшатын акпараттьщ сштемелер бойынша тексерген дурыс. Егер сштемелпс кужат ауыстырьшса, (езгертшсе), онда осы стандартты пайд алану кезшде ауыстырылган (езгертшген) стандартты басшылыкка алу керек. Егер ciлтeмeлiк кужат ауыстырусыз жойылса, онда оган сштеме бер1лген ереже осы сштемеш козгамайтын белште колданылады.

* КР СТ 1.9 сэйкес колданылады

Ресми басылым

ЦР СТ ИСО 3924-2011

3    Терминдер мен аньщтамалар

Осы стандартта тики аньщтамаларымен 6ipre мынадай терминдер крлданылады:

3.1    ^айнаудьщ бастапцы нуктес1 (Щ>Н) (initial boiling point (IBP)): ¥стап турган уацытца сэйкес келетш температура, ол кезде шыц нуктесшдеп сынама саны сынамадагы аньщталатын компонент келемшен 0,5 % тец.

3.2    ^айнаудыд соцгы нуктей (^СН) (final boiling point (FBP)): ¥стап турган уакытда сэйкес келетш температура, ол кезде шыц нуктесшдеп сынама саны сынамадагы аньщталатын компонент колемшен 99,5 % тец.

3.3    Агын жылдамдыгы (slice rate): Талдау журпзу кезшде хроматографияльщ детектордыц кейшп (уцсас) корсеткпптершде 6ipiKKeH цабаттардыц 6ip бгрлнт уащлтында пайда болатын сан.

ЕСКЕРТПЕ Кабаттар саны Гц-да керсетшед1 (мысалы, дабаттар саны секундына).

4    Жалпы ереже

KeMipTeKTi есу дэpeжeci бойынша олардыц кдйнау нуктесш белш туратын баганага сынама енпзшедь Батана температурасы ещцру жылдамдыгы кезшде ecefli жэне талдау аралыгында хроматограмма алацына жазылады. Кдйнау температурасы бгрдей сынау жагдайында алынган сынама цайнауыныц кутшетш диапазонын жабатын кем1ртектщ белгЫ цоспасы ушш кцсьщ белжтен уацыт осше цатысты белгшенедь Бул мэлгметтен кайнау шегшщ таралуы есептелшедь

А цосымшасында осы стандарт бойынша аньщталатын газ хроматографиясы кемег1мен цайнау шегшщ таралуын талдау непзшде физикальщ дистилляцияны есептеу ушш корреляционды улп бершген.

В цосымшасында балама, вте тез талдаулар сипатталады.

5    Реагенттер мен материалдар

5.1    Баганалардыц стационарлык фазасы, полярлы емес, онда абсорбент кайнаудыц шыцды нуктелершде алынып тасталуы тик.

ЕСКЕРТПЕ Мына материалдар суйык фазаларда ойдагыдай колданылды:

a)    саптамалы баганалар ушш:

-    UC-W98 силиконды толтырылмаган резецке;

-    GE-SE-30 силиконды толтырылмаган резецке;

-    OV-1 силиконды толтырылмаган резецке;

-    OV-101 силиконды толтырылмаган резецке.

b)    капиллярлы баганалар ушш:

-    полидиметилсилоксан.

5.2    Кдлзуга тез1мд1 шршштен немесе хроматографияльщ диатомит жерден жасалган саптамалы баганаларга арналган катты непз

Нег1зге арналган жуктеме мен белшектер елшем1 талдау журпзу уакцггына жэне оцтайлы руцсат беруге мумкшдж беру тик.

ЕСКЕРТПЕ Непзге барынша жарамды жуктеме 3 %-дан 10 %-га дешнп жуктеме болып табылады.

KP СТ ИСО 3924-2011

5.3    Газ-тасымалдаушы жылу етшзу детекторларында пайдалану ушш гелий жэне сутект1 кдмтуы тшс. Эйтпесе жалынды иондау детекторларында пайдалану ушш азот, гелий немесе аргон камтылуы тшс.

5.4    С5 . тен С44    -    дешнп диапазондагы кем1рсутектердщ дэл елшенген

коспаларынан туратын жэне кушрт кем1ртегшде ерггшген (5.6) белжтеу коспасы.

и-алкандарыныц келес1 коспасы мынадай сынамалардын кебше сэйкес келед1 деп мойындалган: С5, Сб, С₇, С₈, С9, Сю, Сю, Си, Сю, Сю, С20, С24, С28, С32, С36, С40, С44. Бул коспада кдйнау нуктес1 компоненттершщ кемшде б1ршде сынаманы кайнату басындагы температурадан томен болуы тшс жэне кдйнау нуктес1 компоненттершщ кемшде б1ршен сынаманы ьщйнату соцындагы температурадан жогары болуы тшс. Алкандардьщ кайнау HyKTeci 1-кестеде керсетшген.

1-кесте - Ка-нынты алкандардьщ кайнау нуктелер1

Кем1ртек саны 1^айнау нуктес1, °C Кепнртек саны Кайнау нуктей, °C с2 -89 24 391 С3 -42 25 402 с4 0 26 412 с5 36 27 422 Сб 69 28 431 с7 98 29 440 с8 126 30 449 с9 151 31 458 Сю 174 32 466 Си 196 33 474 С12 216 34 481 С13 235 35 489 С14 254 36 496 С15 271 37 503 Сю 287 38 509 C17 302 39 516 Clg 316 40 522 C19 330 41 528 C20 344 42 534 C21 356 43 540 C22 369 44 545 С23 380 Си

ЕСКЕРТПЕ Сайтам алы баганалардьщ соцгы концентрациясы куюртп кем1ртек доспасыньщ келемше 10 белшектен куюртп кем1ртек келем1не 100 белшекке дешн, ал капилпярлы баганалар ушш шамамен куюртп кем1ртек коспасыныц келемше 1 белшектен куюртп кем1ртек келемше 100 белшекке дешн болуы усынылады.

Егер тестшк сынамада хроматограф кемепмен сэйкестещцруге мумкш и-алкандарыныц айтарльщтай саны болса, онда мундай я-алкандар градуирл1 кисьщ кайнаудыц imKi (шыцды емес) нуктес1 ретшде пайдаланылуы мумкш. ПТындык

ЦР СТ ИСО 3924-2011

магыналарды сэйкестенд1руд1 растау ушш градуищц досланы досу у сыны лады. Шыцдыд мэндер идентификациясын растау ушш елшемдеу доспасын долдану усынылады.

5.4    сэйкес баганашыдда бершген саны бойынша емес пропан жэне бутан досуга болады. Буны газды мелшерлеуге арналган шприц ардылы елшемдеу доспасы болатын, жаргадпен мер басылган шыны ыдысда газтэрвд1 кем1рсутек кетршнстершщ шамалы мелшерш енгву ардылы жапсауга болады.

5.1    керсетшген орталарды доспаганда, дозгалмайтын ортаны (фаза) пайдаланган кезде сондай-ад баганашыдтан доспа дайнау нуктелершщ тэрпбше сэйкес белшу1 ушш, 0-ксилол, n-бутилбензол, 1,3,5-уш-изопропилбензол, n-децилбензол жэне п-тетрадецилбензол сиядты алкилбензолдыц шамалы мелшершщ дайнау нуктесшде усталу уадытын тексеру дажет (С досымшасын дарацыз).

5.5    ASTM № 1 газойл эталоны болуга тию бастапкы эталондьщ материал.

5.6    Куюртсутек, реактив класы.

6 Колданылатын жабдыд

6.1    Хроматограф

Мынадай пайдалану сипаттамалары болатын кез келген газ хроматографы долданылуы мумкш.

6.1.1    Детекторлыц дуры л гы (детектор), жалынды-иондагыш немесе жылу етюзгннтйд бойынша.

Детектордыц осы стандартда сэйкес жэне 8.3 керсетшген сиядты рудсат беру кем болмайтын толыд межелштщ 10%-ынан кем болмайтын шыцдыд мэт болатын 1,0% (м/м) келемгндеп додеканныц массалыд улесш аныдтау ушш жеткшйст1 сезгннт1г1 болуга тию. Детектордыц орныдты жумысы жогарыда бершген сезгшпж жагдайлары кезгнде жэне сагатына 1%-га дараганда артыд болмайтын бастапды сызыдтан ауыткцтын кезде жетуге тию. Детектор баганашыдтыц максималды температурасы кезшде уздйсЫз жумыс ютейтгн куйде болуга тшс. Детектор баганашыдпен детектор жэне баганашыд арасында «салдын» нуктелерд1 пайда болдырмайтындай болып жалгануга тию.

Ескертпе Баганашыкдыц долданылатын максималды температурасына дараганда жогары температура кез!нде жылу етюзпптк 6eprimiH пайдалану усынылмайды. Барынша жогары температура кезшде пайдалану детектордыц пайдаланылу Mep3iMiH дысдартады жэне шудыц артуына жэне керсетиштердщ eneyni ауытдуларына ыдпал етед1.

6.1.2    Бершетш температура аудымында абсорбенттен сынаманы шыгарып тастау операциялары жэне бастапды дайнау нуктелер1 ушш 1 минуттан кем етпей устау уадытын белгшеу операцияларын багдарламалауга жарамды баганашыд температурасын багдарламалары дурылгысы.

Багдарламалау жылдамдыгы елшемдеу доспасындагы дурауыштардыц эрдайсысы ушш 6 секундда тец устау уадытын дайталау ушш енд1р1мд1 болуга тию багдарламалау жылдамдыгы (5.4 дарацыз).

Егер дайнау температурасы 93°С-тан аз болса, онда баганашыдтыц бастапды температурасы белме температурасынан темен болуга тию. Дегенмен, дозгалмайтын фазаныц суйыд куйш дамтамасыз ету ушш баганашыдтыц темен температурасын артыд долдануга жол бермеу дажет. Баганашыдтыц бастапды температурасы осы стандарттыц

4

KJP СТ ИСО 3924-2011

талаптарына сэйкес елшемдеу кисыгыныц кол жетшзу ушш соншальщты темен болуга тшс.

6.1.3 Сынаманы бурку жуйеа баганашьщтыц максималды колжетамд! температурасына балама температура кезшде жумыстьщ куйде болуга тшс немесе максималды талап етшетш температурадан аспайтын сынаманы енпзу кезшдеп температураны коса алганда, барльщ баганашьщта бурку операциясын камтамасыз етуге ™ic.

Сынаманы бурку жуйес1 хроматографияльщ баганашьщпен бурку жуйес1 жэне баганашьщтыц езшщ арасында «салкын» нуктелер тузбей косы луга тию.

6.2 Хроматографиялык баганашык

Егер сынак кезшде болшу 1-кестеде бершген кайнау нуктелершде журетш болса, кез келген батанашьщтар колданылуы мумкш жэне баганашыктыц руксат ету кабшет1 R минимум 3 сиякды тецеледь Баганашыкты эдеттеш пайдалану жагдайлары 2 жэне 3 кестелерде бершген.

2-кесте - Саптама баганашыгына арналган стандарттык пайдалану жагдайлары

Саптама баганашык саптамасы Саптама баганашыкка арналган мэндер 1 2 Баганашыктыц узындыгы, м 0,7 0,5 Баганашыктыц сырткы диаметр^ мм 3,2 0,5 1^озгалмайтын фаза OV-101 UC-W98 Пайыздык козгалмайтын фаза 5 10 Heri3ri материал Ga Рй Тесж елшем1, мкм 80/100 80/100 Баганашыктыц бастапкы температурасы, °С -40 -30 Баганашыктыц соцгы температурасы, °С 350 360 Багдарламалау жылдамдыгы, °С/мин 10 10 Г аз-тасымалдагыш Гелий Азот Газ-тасымалдагыштыц агыны, мин/мм 30 25 Детектор FID FID Детектор температурасы, °С 370 360