Су сапасы Кдаамындаты сынапты аньщтау Амальгамдаумен байытуды к;амтитын o iici cp

Качество воды Определение содержания ртути Методы, включающие обогащение амальгамированием

ЦР СТ ИСО 16590 - 2007

(ISO 16590 - 2000 « Water quality — Determination of mercury — Methods involving enrichment by amalgamation, IDT)

Ресми басылым

К^азак;стан Республикасы Индустрия жэне сауда министрлт Техникалык; реттеу жэне метрология комитеп (Мемстандарт)

Су сапасы Кдоамындаты сынапты аньщтау Амальгамдаумен байытуды к;амтитын o iici cp

КР СТ ИСО 16590 - 2007

(ISO 16590 - 2000 « Water quality — Determination of mercury — Methods involving enrichment by amalgamation, IDT)

Ресми басылым

К^азак;стан Республикасы Индустрия жэне сауда министрлт Техникалык; реттеу жэне метрология комитет! (Мемстандарт)

ЦР СТ ИСО 16590 - 2007

2-суретте 2-эдюте пайдаланылтан жабдыктыц улпс! бершген.

1 Шыгынелшепш; 2-NaBH4 epixi Hflici; 3-Сак;тандыру клапаны; 4-Ылгал ащрпш; 5-CinipeTiH уяшык: inixi диаметр! 2см, узындыты 15см; 6-Алтын/платина тор; 7-Инертп газта арналтан ырпзу клапаны 1; 8-Инертп газта арналтан ырпзу клапаны 2; 9-Реакцияльщ куты, 100 немесе 250см3; 10-Кыздыру аспабы

Ескерптелер

1    Осы ddicmi пайдалану кезтде Н? коп мвлшерi бол/пеО/. Шайгындау аспабын пайдалану усынылады.

2    Аппаратураны, уцсас метрологиялъщ немесе одан жсщсы сююттамалары бар влшегт1 к.) тыны пайдаланугаруцсат emueOi.

2-сурет.

Натрий тетрагидроборатымен калпына келтзргеннен кешн жэне амальгамдаумен байытканнан кешн сынапты аныктаута арналтан жабдык

(ашьщ жуйе)

6 Реактивтерд1 дайындау

Ертндшерд1 дайындау кезшде ГОСТ 4517, ГОСТ 25794.2 талаптарын сактау керек.

6.1    Калий перманганатыныц ертндЮ

Калий перманганатыныц, КМ11О4, 50 г 1000см³ суга ерыедт

6.2    Турактандыртыштыц ертндЮ

Калий бихроматыныц, К₂Сг₂07, 5 г-мын 500см³ азот кышкылында (4.3) ер1тед1 де, келемш сумей 1000см³ дешн жетюзедт

6.3    Калий пероксодисульфатыныц ертнд1Ы

Калий пероксодисульфатыныц, K₂S₂0g, 40 г-мын 1000см³ сута ер1тед1.

ЦР СТ ИСО 16590 - 2007

6.4    Туз кышкылы гидроксиламиныныц ертндю1

Туз кышкылы гидроксиламиныныц, H₂NOH-HCI, 10г-мын 1000см³ сута ер1тед1.

6.5    Кал ай ы хлоридшщ (II) ертщцс!

Кал ай ы хлоридшщ (II), SnCI₂ *2Н₂0, 5 г-мын ЗОсм³ туз кышкылына (4.5) ерггед! де, келемш сумей 100см³ дешн жетюзедт Атынды жуйелерде ете темен концентрациялы ертидип, мысалы, 0,5г в 100см³ пайдалануга болады. Осындай ертндйп (концентрациясы ете темен) сол кун! аса концентрациялы ертндщен, оны сумей араласатыра отырып, жацадан дайындайды.

Егер бакылау сынамасы унйн ете жотары нэтиже алынса, 30 минуттыц шпнде сынап калдыктарын жою унйн азотты осы ергпщц аркылы етк!зед!.

6.6    Кутрт цышцылы, 2н epimmdi.

H2SO4 т.у.т. (тыгыздыгы 1,84) 56 см³ бидистиллятпен 1дм³ дейт араластырады. Epimmdmi дитизиннщ жумыс ериптдтнщ шазын мвлшер1мен дитизин epimmdici жасыл болзанша шащайды. Дитизиннщ цалдъщ мвлшерш хлороформмеи шайгыидайды.

6.7    Кушртцышцыл гидроксиламиш, 10% epimmdi.

(NH₂0H)2'H₂S04 т.у.т. Юг -мын 90см³ бидистиллятта epimedi.

Epimmdmi дитизонмен H2SO4 2н epimmdici сияцты тазартады.

6.8    Натрий ацетаты, 1 моль/дм³ epimmdi.

CHsCOONa-ЗН₂0 т.у.т. 136г-мын бидистиллятта epimedi де, квлемт 1дм³ дейт жетшзедI Epimmdmi дитизонмен H2SO4 2н epimmdici сияцты тазартады.

6.9    Комплексен III, 0,1молъ/дм³ epimmdi.

ЭтилендиаминотетраНрке цышцылыныц ектатрий тузыиыц Na₂H₂ (C10H12O8N2) 37,2 г-мын epimedi де, квлемт бидистиллятпен 1дм³ дейт жетшзедi.

6.10    Дитизон.

Heei3ei epimmdi. Дитизоннщ C13H12N4S т.у.т. 0,1 г-мын сыйымдылыгы 200см³ бвлгш цуйгыга салады да, 150 см³ твртхлорлы ко.шртегЮе т.у.т. epimedi (10 мин бойы шайцаганнан кейт реактивтщ барлыгына Оерлт epudi). KYцгipm-жacыл epimmdmi сыйымдылыгы 500 см3 бвлгш цуйгыга cyeedi де, цайтадан 0,1 и аммиак ерттдтшц 100 см³ -мен шащайды.

Су фазасында сары алгышцы аммонийдитизонат mypiude дитизин болады, органикалыц фаза дитизинде бар цоспа есебтен сары немесе цызгылт туске боялады. Алынган су шайгынын 200см³ твртхлорлы KOMipmemeu араластырады, содан кейт H2SO4 екщалыпты ерттдтшц 10 - 15 см³ ерши дитизиннщ жасыл рецш пайда болганга дейт цышцылдатады. Epimmdmi босаган дитизон толыгымен органикалыц фазага вткенше ыргацпен шайцайды. Осы операцияны 0,1 и аммиак ерттдшмен шайцаганнан кешн органикалыц фаза тусйз болганша цайталайды. Дитизонаттыц аммиак epimmdicm твртхлорлы ко.\иртегк)ен муцият болт алады, жаца жчбершген

7

200смЗ хлороформды цосады, 15 см³ H2SO4 2н epimmdiciH цышцылдатады да, дитизон хлороформ фазасына emin бткенше цатты шайцайды. Осылайша тазартылзан дитизонныц пег/зг/ epimmdiciH 100см³ бидистиллятпен жуып-шаяды, к] iiyipm mycmi бвтелкеге ауыстырып цуяды жэне 10см³ бидистиллятты жэне 1см³ H2SO42H epimmdiciH цосады. Epimindi суыцта жэне царацзыда шамамен 6 ай сацталады. Аликвот бвлшeкmepi цажет жагдайда жацадан тазартыла алады.

Ж) мыс epimindici. Дитизонныц 1см³ тазартылзан пегпгз epimmdiciH оныц концентрациясына сэйкес цабатыныц цалыцдызы 1см астаушада таза хлороформга цатынасы бойынша влшенген толцын узындызы 610нм болзанда оныц оптикалъщ тызыздызы 0,450 0,01 цурауы ушт жiбepiлгeн хлороформмен араластырады. Жаца жасалзан epimmdmi кун сайын дайындайды. Ерттдтщ концентрациям шамамен 10 мкг/см³.

6.11    Сынаптыц стандартты epimmdmepi (7.3 бойынша анъщтау

ушт)

He3i33i epimindi. 0,1353г HgCh-ce т.у.т. ЗОсм³ концентратталзан H2SO4 цосады жэне колемт бидистиллятпен 1дм³ дейт жеттзедI 1см³ epimmdide 0,100мг Hg²⁺ болады.

Жумыс epimindici. 10,0см³ негпгз epimmdmi пайдаланар алдында Зсм³ концентратталзан H2SO4 цосады жэне колемт бидистиллятпен 1дм³ дейт жеттзед1 1 см³ epimmdide 0,001мг Hg²⁺ болады.

Калибрлеу цисызы. 0,00; 0,025; 0,05; 0,1; 0,2; 0,4; 0,6; 0,8; 0,0; 0,5; 1,0; 2,0;    4,0;    8,0;    12,0;    16,0;    1,0мг/дм³ Hg² сэйкеспи бар сынаптыц

20,0см³ жумыс epimmdiciH ipiumen алады да, колемт бидистиллятпен 20 дм³ дейт жemкiзeдi жэне минерализацияланзан сынама сияцты oцдeйдi.

6.12    Сынаптыц бастапкы ертщцса I, (Hg)=l 00мг/дм³.

108,0мг сынап оксидш (II), HgO, 10см³ ертн/ц-турактандыртытттта ер1тед1 жэне 1000см³ дешн сумей араластырады. 1см³ осы ертщц 0,1 мг сынапца сэйкес келедт

Сынаптыц бастапкы ертндюш I сынаптыц стандартты у^лг'^с'^нен дайындаута болады. Ертнд1 шамамен 6ip ай туракты болып калады.

6.13    Сынаптыц бастапкы ертщцс1 II, (Hg)=l мг/дм³.

10см³ турактандыртыш ертщцсш 10см³ бастыпкы сынап ертщцсше I косады да, сумей 1000см³ дешн араластырады. Осы ертндшщ 1см³ 1мкг сынапка сэйкес келедт Ертнд1 шамамен 6ip апта туракты болып калады.

6.14    Сынаптыц стандартты ертщцш I, (Hg)=100 мкг/дм³.

10см³ турактандыртыш ертндюш 100см³ сынаптыц бастапкы ертщцсше II косады да, сумей 1000см³ дешн жетюздт Осы ертндшщ 1см³ ЮОмкг сынапка сэйкес келедт

Ертндш1 оны пайдаланатын куш дайындайды.

6.15    Сынаптыц стандартты ертщцш II, с (Hg )=10мкг/дм³.

ЦР СТ ИСО 16590 - 2007

Судыц комепмен 1см³ турактандыргы ш ертщцсшщ келем1н жэне 10см³ стандартты ертндшщ I келем1н 100см³ дешн жетк1зед1. Осындай ертндшщ 1см³ 10 мкг сынапка сэйкес келед1. Ертнд1 тек шатын уакыт аралыты шшде тана туракты жэне т1келей колданар алдында дайындалута тшс.

6.16    Сынаптыц стандартты ертндЮ III, (Hg)=l мкг/дм³.

Судыц кемег1мен 1см³ турактандыргы ш ертщцсшщ келем1н жэне 10см³ стандартты ертндшщ II келем1н 100см³ дешн жетюзедг Осындай ертндшщ 1см³ 1мкг сынапка сэйкес келед1. Ертнд1 тпселей колданар алдында дайындалута ти1с.

6.17    Сынаптыц калибрлеу ертндшер1

Калибрлеу ертндшерш талданатын ертндшердщ келем1не сэйкес жэне олардаты сынаптыц кутшетш концентрациясына сэйкес дайындайды.

Мысалы, 0,01-0,1 мкг/дм³ аралыгындагы концентрациялар утттш мынадай жумыстар орындалады:

-    сыйымдылыгы 100см³ елшег1ш кутылардан эркайсысына сынаптыц III стандартты ертщцсшен сэйкесы 1,0см³, 2,0см³, 4,0см³, 6,0см³, 8,0 жэне 10,0см³ -нан тамшуырмен елшеп алады;

-    эрб1р кутыта 1см³ турактандыргыш ер1т1нд1ден косады;

-    эрб1р кутыны сумей тацбага дей1н толтырады да, мукият араластырады.

Осы калибрлеу ертндшершде сэйкес 0,01мкг/дм³, 0,02мкг/дм³, 0,04мкг/дм³, 0,06мкг/дм³, 0,08мкг/дм³ жэне 0,1 мкг/дм³ сынап болады. Оларды тшелей эрб1р елшем сериясы алдында дайындайды.

0,1-1мкг/дм³ аралыгындагы концентрациялар ушш II сынаптыц стандартты ертнд1сш пайдалана отырып, сол операцияларды орындайды. Осы жатдайда эталон ертндшерде сэйкест1г1мен 0,1 мкг/дм³, 0,2мкг/дм³, 0,4мкг/дм³, 0,6мкг/дм³, 0,8мкг/дм³ жэне 1мкг/дм³ сынап болады. Егер салыстырмалы турде талданатын ер1т1ндшерд1ц улкен келемдер1 пайдаланылатын болса, онда эталон ертндшердщ келемдер1 жэне, сэйкест1г1мен, косылатын стандартты ертндшерд1ц саны ултаяды. Ертндшерд1 т1келей эрб1р елшем сериясы алдында дайындайды.

Егер калибрлеу елшемдер1 кайта жасалатын болса, ер1т1ндшерд1ц баска жинатын дайындайды.

6.18    Бакылау сынамасыныц ертщцш

Колем 1000см³ жеткенше, 10см³ ерт нд1 -турактандыргы шты сумей араластыра отырып, талданатын ер1т1нд1н1ц келем1не сэйкес келетш бакылау ер1т1нд1с1н1ц келем1н дайындайды. Сынамата арналтан сиякты гидролизд1ц осындай процедурасын колданады (7.1.1 карацыз). Бакылау сынамасы бар процедура талдаудыц эрб1р сериясына косылута ти1с.

6.19    Еаз-жуып-шаю ертнд1с1

2,5г кал ай ы хлоридш (II), SnCE^lEO, жэне 7,5см³ куюрт кыттткылын

9

ЦР СТ ИСО 16590 - 2007

аз тана суга ерггед1 де, 50см³ дешн сумей араластырады.

6.20    Шыны ыдыска арналтан жуып-шаю ертндюл

150см³ азот кыттткылын сумей 1000см³ дешн араластырады.

6.21    Газ-жуып-шаю ертщцш1: натрий гидроксид! ертндюл

Юг NaOH -ын 100см³ суга ерыедт

6.22    Газ-жуып-шаю ертщцш II: су, 4.2 сэйкес.

6.23    Ылгал спцргпн: магний перхлораты, Mg(CI04)2, ipi туй!рттт!кт!

6.24    Натрий тетрагидроборатыныц ертндШ

Аз тана сута 3 г натрий тетрагидроборатын, NaBH4, жэне 1 г натрий гидроксид!н NaOH араластырады. Келемш дешн 100 см³ жетюзед! жэне кагаз сузг!ден етк!зед!.

Ертнд1 б!рнеше кун !ш!нде гана туракты.

Агынды жуйелерде аз концентрацията руксат етшедц мысалы, 100см³ сута 0,02 г натрий тетрагидробораты жэне 0,03г натрий гидроксиды руксат етшед!.

Ер!т!нд!Hi пайдаланатын куш дайындау кажет.

6.25    Те\прдщ буфер ертщцш (III)

Сута 14 г тем1р нитратш (III), Ге(Ж)з)з«9Н₂0, араластырады жэне келемш сумей 100см³ дешн жетюзедт

Агынды жуйелер унпн ец аз концентрацията руксат етшедг

Жаца ертндш1 кун сайын дайындайды.

7 Кедерп келНреНн эсерлер

Сынапппен жумыс icTey барысында реакцияльщ ыдыстыц кабырталарында ауыстыру реакциясы, атап айтканда абсорбция жэне десорбциялау болады деген Kayin бар. Сондьщтан шытынды шектеу максатында, мысалы, ыдыс кабырталарындаты адсорбция себеб1нен 10см³ турактандыртыш ертндюш косады да, келем1н 1000 см³ дешн сынамамен жетюзед1.

Сынамада рН=1 болута жэне бихроматтыц артыкшылыты туралы бшд1рет1н кызтылт-сары рецд1 керсетуге тшс.

Егер осы жатдайларта кол жеткгллмесе, таты турактандыртышты косады жэне келемд1 тузететш сэйкест! коэффициентт! есепке косады.

Сынап булары эр турл1 пластик материалдар аркылы етед1. Осыныц салдарынан кубырлар материалын тацдаута ерекше назар аудару керек. Шыны немесе арнайы пластмасса тутштердц мысалы, FEP (FEP - перфтороэтенгексафторопропен сополимер!) тутжтерш пайдаланута болады. Мысалы, силикон тупктерд1 пайдаланута болмайды.

¥шпа органикальщ заттар ультракулпн аукымда абсорбциялана алады жэне кател1кпен сынап деп кабылдануы мумкш. Кептеген жатдайларда оларды epiTiHfli толытымен кызыл туске боялтаншы калий пергамент! н коса

ЦР СТ ИСО 16590 - 2007

отырып, бузады жэне 10 минут инертт! газмен урлей отырып жояды; бул сынап косылыстарын калпына келпрер алдында жасалады. Кеб1не спецификациялык емес абсорбцияныц осындай acepi фонды к етеу жуйесш пайдалана отырып жоюта болады.

Барльщ ертндшер калпына келт1рер алдында жэне сынап буларын десорбциялар алдында б1рдей температурата (20°С) дей1н жетюзшуге ти1с. астауша терезелер1ндег1 су конденсациясын, егер астаушаны инфракызыл шаммен кыздырса, болдырмаута болады.

Матрицада баска элементтердщ болуы салдарынан орын болатын интерференция калпына келырпнт тацдаута байланысты. Егер элементтердщ концентрациясы 1-кестеде бершген мэндерден асатын болса, бул ете томен нэтижелерге экелу1 мумюн.

Егер    натрий    тетрагидроборатын    емес,    калайы    хлорид1н

(II) пайдаланатын болса, ауыр металдардан аз интерференция туындайды. Атынды    жуйелер    пайдаланылтан    кезде,    ауыр    металдар

интерференциясыныц acepi 1-кестеге Караганда аз болуы мумюн.

Калайы хлорид! (II) жабдыкты калайымен ете катты ластаганы сондай, егер осыдан кешн натрий тетрагидроборатын пайдаланатын болса, едэу1р интерференция болады. Осыныц себебшен калайы хлорид!мен (II) жэне натрий тетрагидроборатымен калпына келыру процедуралары yniiH жеке жуйелер пай дал аны лады.

1-кесте - Талданатын ертндщеп кейб1р матрицальщ элементтердщ руксат етшетш концентрациялары

Калпына келыпнш NaBH4 NaBH4 SnCI2 Орта 0,5 Monb/flMJ HCI 0,5 моль/дм'3 HCI + 0,5 моль/дм3 HCI Элемент Руксат ет1лет1н концентрация (мг/дм ') Си (II) 10 10 500 Ni(II) 1 500 500 Ag(I) ОД 10 1 Г 100 10 ОД As(V) 0,5 0,5 0,5 Bi (III) 0,05 0,5 0,5 Sb(III) 0,5 0,5 0,5 Se (IV) 0,005 0,05 0,05

Талданатын ертндще бар концентрациядагы никель > 1мг/дм³ жэне концентрациядагы кум1с >    0,1мг/дм³, эркашан сынапты аныктау

процедурасына кедерп жасайды. 1:1 туз кышкылы [сумей 1000 см³ келемге дешн араластырылган, 500см³ туз кышкылымен концентрацияланган (4.5) ] жэне тем ip ертщцс! (III) болганда, 500мг/ дм³ дешнп концентрациядагы никель жэне 10мг/ дм³ дешнп концентрациядагы кум1с интерференция

тудырмайды.

Асыл металл адсорбентш интерференцияны болдырмас ушш, карсы жатдайда натрий тетрагидроборатымен 6ipre ушпа гидридтерд1 тузетш As, Sb жэне Se сиякты элементтерден пайда болуы мумкш, < 100°С дейш салкындату кажет.

Металл иондары (мысалы, мыстыц (II), мырыштыц, iqMiami 1, алтынныц жэне палладианыц) толцын j зындыгы 490 нм болеанда ец j лкеи жарыц ciiiipemiui бар дитизонаттарды myiedi. Мыс пен мырыш иондары (II) 1-3 см³ 0,1молъ/дм³ комплексен epiminOicin цосу арцылы байланыстырады, к\ м1с иондары минералдау алдында AgCl туршде тунбаза uieeedi. Алтын мен палладий иондарыныц болуы, эдетте назареа алынбайды.

Аныцтауга тиосульфат жэне иодид-иондары, сондай-ац кез келген концентрациядазы иондары S² кедерА жасайды. Улкен концентрациядазы аниондар Keuiendepdi (0,2молъ/дм³ СГ, 0,01молъ/дм³ Br , CN~, SCN~) тузедй Аталзан аниондарды минералдаумен жояды. Нитриттердщ кодера келт1ретт ocepi несепнэрмен жойылады.

Кутртцышцыл зидроксиоламинд1 цосу арцылы ец аз цышцылдау дитизонды дифенилтиокарбодиазонза айналдыратын болзандыцтан, суда жэне минералдау онштде бар цышцылдатцыштарды цалпына келпиредь Булану процестде сынаптыц жойылуыныц алдын алу ушш тез ушатын иондарды Hg²⁺ cmmmi ортада натрий сулъфид1мен эсер ете отырып, турацты иондарза [HgS₂f ауыстырады.

8 Сынацтар журпзу

Су сынамаларын ipmmey, тасымалдау жэне сацтауза дайындау К,Р СТ ГОСТ Р 51592 сэйкес j/q pcneOi.

8.1    К^алайы хлорщцмен (II) цалпына келт1ргеннен кешн жэне амальгамдаумен байытканнан кешн сынаптыц болуын аныцтау

Эд1с 0,01-ден 1мкг/дм³ дешнп концентрациялардаты сынаптыц болуын аныктау ушш колданылады. Ец жотарты концентрациялар, егер сынаманы сумей араластырса, аныкталуы да мумкш.

8.1.1    Сынамаларды алдын ала дайындау

Перманганатты жэне пероксидисульфатты пайдалана отырып, сынаманы дайындаудыц гидролиз эд1с1.

Теменде сипатталтан ылтал химиялык гидролиз процедурасын жасатан дурыс. Альтернатива ретшде А-С цосымшаларында бершген гидролиз эд1стер1н1ц 6ipiH пайдаланута болады. Соцты жатдайда, б1рац эд1ст1ц тшмдипгш ылтал химияльщ эд1с1мен салыстыра тексеру керек.

Судыц 100см³ турактандырылган сынамасын немесе сынаманыц талап

ЦР СТ ИСО 16590 - 2007

етшетш келемш (ец жотары 1000см³) кутыга салады.

Калий перманганатыныц 15см³ ертщцсш, 1см³ азот кышкылын (4.3) жэне 1см³ куюрт кыттткылын (4.4) абайлап косады.

К,оспаны op6ip косканнан кей1н мукият сшкшейдт

Ер1т1нд1н1 15 минут тундырып кояды, содан кешн калий пероксодисульфатыныц 10см³ ертщцсш косады.

Ею сататка кыздыру аспабы устшдеп тытыз жабылматан кутыта немесе температурасы 95°С су моншасына салады.

Е идролиз уакытында калий перманганатыныц артьщ болуын камтамасыз етед1. Олай болматан жатдайда, косылатын    калий

перманганатыныц мелшер1н ултайтады немесе сынаманыц аз келем1нен бастайды.

Ер1т1нд1н1 белме температурасына дей1н салкындатады.

Сынаманыц эр турл1 келемдер1н, сэйкест1г1мен, реактивтерд1ц, гидролизатыц эр турл1 келемдерш пайдалану кез1нде бершген келемге дешн араластырады.

Еидролизатты сол кун1 сынактан етк1зед1.

¥ ксас тэсшмен су сынамасыныц орнына турактандыргыш ертщцшмен 6ipre (5.2) судыц TnicTi келемш (4.2) пайдалана отырып, бакылау сынамасыныц (5.18) ертщцсш дайындайды.

Перманганат тусс1здену проблемасын ту дыра алады. Бул жатдайда курамында органикальщ заттарыц болуы томен болса, не гидролиздщ баска эдю1 колданылса, (А-С    косы м шал ар ын    карацыз) перманганат

концентрациясы азаяды.

8.1.2 0лшеу процедурасына дайындык

0лшеу процедурасын бастамас бурын енд1рунй нускауларына сэйкес аспаптар параметрлер1 белгшенед1 жэне cipipeTiH уятттыкты реттейд1.

Егер гидролизат 7.1.1 тарматы бойынша дайындалса, тшелей елшер алдында гидролизаттыц барлык ер1т1нд1с1не    5 см³    тузкыттткылы

гидроксиламин1 ертнд1сш (немесе егер кажет болса, артытырак) косады. 0детте артык кышкылдаткыштарды Tycipy уш1н жэне маргенецтш тунтан диоксидш ер1ту уш1н туз кышкылы гидроксиламиншщ 5 см³ epiTiHflici жеткш1кт1. Егер ертнд1 30 минут еткен соц мелд1р болмаса, таты да туз кышкылы гидроксиламинш косады.

Талдау уш1н сынаманыц аликвот болт алынган жатдайда, 6ipiHini сынама ертнд1сш бершген келемге дешн, мысалы, 200см³ дешн жетюзед1.

Талданатын ертнд1н1 (гидролизат немесе сынаманыц аликвот болт) реакциялык ыдыска салады жэне аналитикалык жабдыкка косады.

Талданатын ертндшщ 100см³ -на (немесе одан аз) калайы хлоридш1ц (II) 2см³ ертщцсш косады (5.5).

Егер калпына келырпнт колмен косуга тура келсе, реакциялык ыдысты жабдыкка калайы хлорид1 ертнд1сш (II) косканнан кей1н б1рден

13

косады.

Талданатын ертндшердщ келемдер! улкен болтан жагдайда (1000см³ дейш коса), калпына келырпштщ келем1н ец кеп дегенде 5см³ дейш арттырады.

Ауа-айдау сортысымен жабы к жуйеде: реакциялык ыдыс аркылы жэне асыл металл абсорбент! аркылы инерты газды 1-2дм³/мин жылдамдыкпен еткпедг Адсорбцияны аяктатаннан кешн сортыны ажыратады да, уш тарапты ысырманы ашады.

Атттътк жуйеде: су сынамасын курамында сынабы аз инерты газ атынында десорбциялайды.

Адсорбентт! 600°С дейш тез кыздыру аркылы абсорбциялантан сынапты шытарады.

Сынап буларын талданатын ертндщен пке cinipy уяшытына етпеуге тшс, мысалы, 75см³/мин жылдамдыкпен атып жаткан инертп газ атынына орналастырады жэне ушар шыц 6HiKTiriH не, дурысы, ушар шыц ауданын елшейд!.

Калибрлеу ертндшершщ (5.17) жэне бакылау сынамасыныц (5.18) оптикалык тытыздытын су сынамасындаты сиякты тэсшмен олтттейд!.

8.1.3    Стандартты калибрлеу эд1сш пайдалану аркылы талдау

Осындай талдау уш1н кисьщ тузетуд! (градусталтан кестен!)

дайындайды:

Сынаптын, калибрлеу ертндшерш 5.17 бойынша дайындайды.

Калибрлеу жэне бакылау ертндшершщ оптикалык тытыздытын

7.1.2 тармакшасында сипатталгандай елшейд!.

Алынган нэтижелер сериясынан сызыктык калибрлеу сызыгына сэйкес келет!н тецдеуд! аныктайды.

8.1.4    Калибрлеу эд!сш пайдалану аркылы стандартты коспалармен талдау

Егер стандартты калибрлеу эдю! накты дэл нэтижелер, мысалы непзп курамалардыц эсер!нен бермесе, кателштерд! жинактау болмаган, ал кестеде шыгатын су сынамаларынын, оптикалык тыгыздыгы сызыктык жумыс аукымында болган жагдайда, ятни нэтижелер кисык тузетулерд!ц сызьщтьщ тел!м! !ш!нде болатын жагдайда стандартты коспалар эд!с!н колдану керек. Косылган сынаптыц концентрациясы сынамадаты сынаптыц кут!лген мелшерше сэйкес келуге raic. Улг! уттт!н (колем! 50см³ жэне сынаптын, кутшет!н концентрациясы 1мкг/дм³ уш!н) мынадай эрекеттер орындалады.

Сыйымдылыты 100см³ терт реакциялык кутылардыц 6ipiHe талданатын ертндщен 50см³ -нан салады.

Осы кутылардыц ушеуше сынаптыц стандарттыц ер1тшд1слн1ц II 0,5см³, 1,0см³ немесе 1,5см³ сэйкестпспен косады. Кцсьщка тасталатын тастандылар сэйкесАпмен тец, 0,1, 0,2 и 0,Змкг/м³.

Op6ip терт кутыныц imiHfleri сынап концентрациясын 7.1.2 бойынша

ЦР СТ ИСО 16590 - 2007

олшейдг

Бакылау сынамасы ертвдсл уннн талданатын ертндше сиякты процедураны орындайды.

8.1.5 Есептер

- Тузету кисыгын колдану аркылы жасалган есептер Мынадай тецдеуд! пайдалана отырып, сынап концентрациясын есептейд1:

(А-А₀)хУ_т

bxV_p

мулла С - сынамадаты сынап концентрациясы, дм³-ге микрограммен;

А - су сынамасыныц оптикальщ тытыздыты немесе интеграциялантан тытыздыты;

А₀ - бакылау реактив! ертнд1сшщ оптикалык тытыздыты немесе интеграциялантан тыгыздыгы;

Ъ - тузету кисытыныц буры штык коэффициент! (сез!мталдык meri), микрограмга дм³ -мен;

V_p - талданатын ертндйп дайындау ymiH пайдаланылатын сынама колем!, см³-мен;

V_m - талданатын ертндшщ колем!, см³.

- Стандартны коспалар эдюш колдану аркылы жасалган есептер

Су сынамасыныц табылган оптикальщ тыгыздыгын жэне калибрлеу ертндшершщ, соныц !ш!нде сынаманыц (графикте шыгып турган сынаптыц коп мелшер! бар стандартны ертндшермен сынаманы сыза отырып) калибрлеу сызыгын дайындайды.

Талданатын ертндщеп сынап концентрациясын калибрлеу сызыгын нелдж оптикалык тыгыздьщка экстраполяциялау жолымен аньщтайды. Осылайша бакылау реактив! ертнд!с!нде сынап концентрациясын аньщтайды жэне осы мзщц талданатын ертнд! ymiH алынган шамадан есептеп шыгарады.

Сынап концентрациясын сызьщтык регрессия эд!сш пайдалана отырып, есептеуге болады.

Осы есептерде кез келген косымша араластыру процедурасын колданута тура келедт

8.1.6 Нэтижелерд! ецдеу

0,01мкг/дм³ дешн децгелектей отырып, нэтижелерд! т!ркейд1.

Улп

Сынап (Hg) 0,04мкг/дм³;

Сынап (Hg) 0,20мкг/дм³.

15

ЦР СТ ИСО 16590 - 2007

Алгысез

1    «Казахстан стандарттау жэне сертификаттау институты» республикалык мемлекеттш кэсшорны Э31РЛЕП ЕНГ13Д1

2    Казахстан Республикасы Индустрия жэне сауда министрлптнщ Техникалык реттеу жэне метрология комитетшщ 2007 жылты 17 тамыздаты № 470 буйрыгымен БЕК1Т1Л1П КОЛДАНЬККА ЕНГ131ЛД1

3    Осы стандарт ИСО 16590 - 2000 «Су сапасы. Курамындаты сынапты аныктау. Амальгамдаумен байытуды камтитын эдютерге» катысты б1рдей стандарт болып табылады, мэтшде косы мша талаптар келбеу карт пен ерекшеленген.

4 Б1Р1НШ1 ТЕКСЕРУ MEP3IMI ТЕКСЕРУ КЕЗЕЦД1Л1Г1

5 АЛЕАШ РЕТ ЕНГ131ЛД1

Осы стандарт Кдзакстан Республикасы Индустрия жэне сауда министрл1г1 Техникалык реттеу жэне метрология комитетшщ руксатынсыз ресми басылым ретшде тольщтай немесе белшектелш басылып шыгарыла, кебейтше жэне таратыла алмайды

ЦР СТ ИСО 16590 - 2007

8.2 Сынапты натрий тетрагидроборатымен калпына келыргеннен кешн жэне амальгамдаумен байытканнан кешн аньщтау

0дю 0,01мкг/дм³ -ден 1мкг/дм³ дешнп концентрациялардагы сынаптыц болуын аныктау уннн колданылады. 0те жогары концентрацияларды да, егер су сынамасын араластырса, аныктау га болады.

Ескертпе: Сынаманы гидролизбен алдын ала дайындау 7.1.1 тармагы бойынша журпзшедт

8.2.1 0лшеуге дайындау

0лшеу процедурасы басталар алдында аспап параметрлер1н ещцрунйнщ нускауларына сэйкес белгшейд1 жэне шщретш уяшыкты бабына келт1ред1.

Егер гидролизат 7.1.1 тармагы бойынша дайындалса, пкелей елшер алдында гидролизаттыц барлык ер1т1нд1с1не туз кынщылы гидроксиламиншщ 5см³ ертндюш (немесе, кажет жагдайда кеб1рек) косады.

Туз кынщылы гидроксиламиншщ 5 см³ эдетте кынщылдаткыштардыц артыгын кыскарту уш1н жэне тунган магний диоксидш ер1ту уш1н жеткшкп. Егер ертнд1 30 минуттан кей1н мелд1р болмаса, туз кышкылы гидроксиламиншщ 6ip улес1н тагы да косады.

Егер талдаулар жасау уш1н сынаманыц аликвот бел in 1рпстелсе, сынаманын, ертнд1сш 6ipiHini белгш1 6ip келемге дейш, мысалы, 200см³ дейш жетюзед1.

Басында реакцияльщ кутыга 10см³ талданатын ер1т1нд1ге 0,5см³ туз кынщылын салады.

Талданатын ертндш1 (гидролизат немесе сынаманын, аликвот болт) реакцияльщ кутыга салады да, анализаторга косады.

Талданатын ертндш1н, 10см³-на натрий тетрагидроборатынын, 2,5см³ ертнд1сш косады. Егер талданатын ертндшщ келем1 50см³ болса, натрий тетрагидроборатыныц 7,5 см³ ертщцсш косады.

Инертт1 газ агынында (1 енпзу клапаны 2-суретте) сынапты адсорбциялайды жэне оны асыл металл адсорбентшен етк1зед1.

Егер сынамада никель мен кум1с коп болса, реактивт1к кутыга туз кынщылыныц 25 см³ (4.5) жэне тем1рдщ буферл1к ертнд1с1нщ (III) 0,5см³ талданатын ертндшщ 25см³ коспас бурын салады.

Сынаманыц шагын аликвот белшектерш пайдаланар кез1нде, олардыц келемш сумей 25 см³ дешн жетюзедт

Адсорбцияланган сынапты адсорбенты 600°С дей1н тез кыздыру аркылы белед1.

Сынап буларын агыныныц жылдамдыгы, мысалга алганда, 75см³/мин жэне талданатын ертнд1 аркылы етпейт1н инерты газ агынында cinipy уяшыгына салады. Одан кешн ушар шыц бшкпгш немесе, дурысы, ушар шыц ауданын елшейд1.

Калибрлеу ертндшер1нщ (5.17) жэне бакылау сынамасыныц

ЦР СТ ИСО 16590 - 2007

Мазмуны

Кдлданылу саласы    1

Нормативтж сштемелер    1

Эдютщ мэш    2

Реактивтер мен материалдар    3

Жабдык    4

Реактивтерд1 дайындау    6

Кедерп келыретш эсерлер    10

Сынактар жург1зу    12

Сынактар хаттамасы    18

Нэтижелерд1 елшеу дэлд1г1н бакылау    18

Кдутслздж техникасыныц талаптары    20

А косымшасы. Гидролизд1ц ультрадыбыс эд1с1    21

В косымшасы. Гидролиздщ автоклав эд1с1    22

С косымшасы. Микротолкынды гидролиз эд1с1    23

К,осымша. Библиография    24

ЦР СТ ИСО 16590 - 2007 КАЗАХСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫЦ МЕМЛЕКЕТТ1К СТАНДАРТЫ

Су сапасы К^урамындагы сынапты аньщтау Амальгамдаумен байытуды к;амтитын o iici cp

Water quality — Determination of mercury — Methods involving enrichment by amalgamation

Енпзшген куш 2008.07.01.

1    Колданылу саласы

Осы стандарт жер асты, жер 6eTi жэне атынды сулардыц курамындаты жалпы сынапты аньщтау OflicTepiH белгшейдт

2    Нормативтш сштемелер

Осы стандартта мынадай стандарттарга сштемелер пайдаланыл-

ды:

Кр СТ ИСО/МЭК 17025-2001 Сынац калибрлеу зертханаларыныц к.) зыреттшгте цойылатът жалпы талаптар.

Кр СТ ГОСТ Р 51592- 2003 Су. Сынамаларды ipmmeyee цойылатът жалпы талаптар.

ГОСТ 1770-74 (ИСО 1042-83, ИСО 4788-80) Олшеуге арналган зертханалыц шыны ыдыс. Цилиндрлер, влшектер, цутылар, сынауыцтар. Жалпы техникалыц шарттар.

ГОСТ 2652-78 Калий бихроматы. Техникалыц шарттар.

ГОСТ 3118-77 Реактивтер. Туз цышцылы. Техникалыц шарттар.

ГОСТ 4204-77 Реактивтер. Кушрт цышцылы. Техникалыц шарттар. ГОСТ 4328-77 Реактивтер. Натрий гидроокиО. Техникалыц шарттар. ГОСТ 4461-77 Реактивтер. Азот цышцылы. Техникалыц шарттар. ГОСТ 4517-87 Реактивтер. Талдау кезшде цолданылатын комекиа реактивтер мен epimiudiaepdi дайындау ddicmepi.

ГОСТ 5456-79 Реактивтер. Гидроксиламин гидрохлорид1. Техникалыц шарттар.

ГОСТ 6344-73 Реактивтер. Тионесепнэр. Техникалыц шарттар.

ГОСТ 6709 - 72 Дистиллденген су. Техникалыц шарттар.

ГОСТ 7298-79 Реактивтер. Кушрт-цышцыл гидроксиламиш. Техникалыц шарттар.

Ресми басылым

ГОСТ 10398-76 Реактивтер жэне ерекше таза заттар. К^урамындазы затты анъщтаудыц кеше/к) i метрикалыц эдШ.

ГОСТ 20015-88 Хлороформ. Техникалъщ шарттар.

ГОСТ 20288-74 Реактивтер. Торт хлорлы комгртегз. Торт хлорлы квм1ртек. Техникалъщ шарттар.

ГОСТ22673-77 Натрий трихлорацетаты. Техникалъщ шарттар.

ГОСТ 24104-88 Жалпы мацсатца арналзан жэне j лгзлЫ зертханалъщ таразылар. Жалпы техникалъщ шарттар.

ГОСТ 27025-86 Реактивтер. Сынацтар .лс) ргпу бойынша жалпы //} скаулар.

ГОСТ 27567-87 Ерекше таза заттар. Калий пергаменты цалпына келт1ретш заттардыц цоспаларын анъщтау ddici.

ГОСТ    29227-91    Зертханалъщ    шыны    ыдыс.    Градусца    бвлтген

тамшуырлар. 1-болт. Жалпы талаптар

ГОСТ 29228 - 91 Зертханалъщ шыны ыдыс Градусца бвлтген тамшуырлар. 2-болт. Куту уацыты белгтенбеген градусца бвлтген тамшуырлар.

ГОСТ    29229-91    Зертханалъщ    шыны    ыдыс.    Градусца    бвлтген

тамшуырлар. 3-болт. Куту уацыты 15 с градусца бвлтген тамшуырлар.

ГОСТ    29230-91    Зертханалъщ    шыны    ыдыс.    Градусца    бвлтген

тамшуырлар. 4-болт. Урме тамшуырлар.

3 Эдкпиц мэт

Осы стандартта сынапты анъщтаудыц уш ddici жазылзан. Eipiimii жэне екшнп эд1стер сулардагы, мысалы, ыза сулардагы жер бет! немесе атынды суларындаты концентрациясы 0,01-1мкг/дм³ сынапты аныктаута сэйкес келедт Аса жотары концентрациялар су сынамасын арастыртан жатдайда белгшенедт

Суда сынаптыц жалпы болуы улпш гидролиздегеннен кешн аныкталады. Егер аныктаута еритш сынап косындылары тана жататын болса, гидролиздер алдында сынама мембранальщ сузп аркылы (0,45мкм) сузшед1.

Eip жэне ею валентп сынап калпы на келт1рг1шпен, мысалы, кал ай ы хлорид1мен (II), SnCI₂ немесе натрий тетрагидроборатымен, ЫаВЬЦ, кышкыл ортада карапайым нысанта дей1н калпына келпр1лед1. Со дан кей1н карапайым сынапты ер1т1нд1ден курамында сынабы ец аз HHepiri газ агыны кемепмен десорбциялайды жэне ауданы улкен асыл металдын, бет! не, мысалы, сынап адсорбцияланатын алтын/платина торга ауыстырылады. Сынап адсорбент тез кызган кезде бел1нед1 жэне будан эр! газ-жетюзпш агынымен сэйкесп астаушага ауыстырылады. Оптикальщ тыгыздьщ атомдык-абсорбциялык спектрометрд1н сэуле белу сэулеслнде толкынныц

ЦР СТ ИСО 16590 - 2007

узындыгы 253,7 нм болганда елшенедт Концентрциялар град у ска белшген кестеш колдану аркылы есептеледт

Сынаптын, барлык косылыстарын толык ыдырату уинн гидролиз процедурасы талап етшедт Гидролизд1 сынап концентрациясын уксас алдын ала еидеуслз аныктауга болатыны белгш болса, сонда гана енд1руге болады.

Осы стандартка сэйкес жасалган талдауларды арнайы даярланган кызметкерлердщ орындаганы ете мацызды.

Табиги су кездершде сынап косылыстары эдетте ете аз концентрациялармен - 0,1мкг/дм¹ кем концентрациямен кездеседт Оте жогары концентрацияларды, мысалы, агын суларда кездеспруге болады. Бейорганикалык та, органикалык та сынап косылыстары болуы мумкш. Сынап тунгыларда жэне кокыстарга жиналады.

Yuiimui ddic - дитизонмен фотометрикалыц аныцтау.

Сынап иондары цышцыл ортада (pH 2-3) суда epiMeumiH сынап дитизонатын Hg(HDz)₂ mysedi. Аныцтама хлороформмен шайгындаганнан кешн тузшген цызгылт Hg(HDz)₂ жэне цалдъщ жасыл дитизон H₂Dz фотометриясына негпОелген. EpiMeumiH немесе к стен О i сынап цосылыстарын, сондай-ац металл сынапты табу ушш аныцтауды цышцылдап минералдаудан кешн ЖYpгiзy керек. ddic араластырмай немесе концентрацияламай 0,025-тен 1,0мг/дм¹ Hg²⁺ deuinei аралыцта цышцылдап минералдазаннан кешн жер ycmi жэне агынды сулары ушш цолданылады. 250см¹ сынаманы вцдегеннен кешн 1дм¹ -де 0,01 мг аныцтауга болады.

4 Реактиетер мен материалдар

Талдау кезшде «т.у.т.» квалификациялы реактивтерд1 немесе курамында сынабы ете аз реактивтерд1 пайдалану керек. Суда жэне реактивтерде сынаптыц болуы аналиттщ (талдау кезшде аньщталатын заттын,) ен, аз концентрациясымен салыстырганда ете аз болуга тшс.

4.1    Дистилл су. ГОСТ 6709-72;

4.2    Бидистилденген су ГОСТ 4517 бойынша;

4.3    Азот кышкылы, с (НЖ)з)=1,40г/см¹, т.у.т.;

4.4    К у юрт кышкылы, с (H₂S04)=l,84r/cM¹, т.у.т.;

4.5    Туз кышкылы, с (НС1)=1,19г/см¹, т.у.т.;

4.6    Калий перманганату т.у.т.

4.7    Калий бихроматы, К₂Сг207_; т.у.т.

4.8    Калий пероксодисульфаты, K₂S₂0g, т.у.т.

4.9    Туз-кынщыл гидроксиламши, H₂NOH-HCI т.у.т.

4.10    Калайы хлориду SnCI₂ «2Н₂0 т.у.т.

4.11    Сынап оксиду HgO т.у.т.

4.12    Натрий гидроксиду т.у.т.

4.13    Магний перхлораты, Mg(CI04)₂, т.у.т. ipi ту Pip пикт!

ЦР СТ ИСО 16590 - 2007

4.14    Натрий тетрагидробораты, т.у.т.

4.15    Тем1р нитраты (III), Fe(N0₃)₃«9H₂0, т.у.т.

4.16    Натрий сульфид! Na₂S^-9H₂0

4.17    Куюрт-кышкыл гидроксиламин! (NH₂0H)₂-H₂S0₄ т.у.т.

4.18    Несепнэр NH₂CONH₂ т.у.т.

4.19    Натрий ацетаты CH₃C00Na^-3H₂0 т.у.т.

4.20    Комплексон III, 0,1 М ертщц

4.21    Дитизон, Ci₃Hi₂N4S т.у.т

4.22    Тертхлорлы ко Mi рте к т.у.т.

4.23    Сынап хлорид! HgCl₂ т.у.т.

4.24    Хлороформ, т.у.т.

5 Жабдыц

Пайдаланар алдында барлык шыны ыдысты араласкан азот кышкылымен жуып алады (6.20), содан кейш сумей 6ipHenie рет тттаядьт.

5.1    Граду сталган тамшуырлар ГОСТ 29169, ГОСТ 29227, ГОСТ 29228, ГОСТ 29229, ГОСТ 29250 бойынша;

5.2    Зертханалыц шыны ыдыс - цилиндрлер, влшектер, цутылар, сынауъщтар ГОСТ 1770 бойынша;

5.3    Фотометр, толцыныныц узындыгы (490 - 610) нм цолданыстагы нормативтт цужаттар бойынша;

5.4    К,абатыныц цалыцдыгы 1 жэне 2 см астаушалар;

5.5    Айдауга арналган ыдыс: сыйымдылыгы 500см³ ею ауызды цуты, тоцазытцыш жэне сыйымдылыгы 100см³ тамшылыц цуйгы;

5.6    Сыйымдылыгы 250см³ бвлгш цуйгы;

5.7    Р) цсam еттетт абсолют цателт 0,001 г еп улкен аралъщтагы арнайы дэлдт сыныпты зертханалыц таразы;

5.8    ауцымы 1,0-ден 14 pH б1рлтне дешн рН-метр;

5.9    СОПпр-2а-2-ОЮ, секундомер, шкала сиымдылыгы 30 мин, 60 с;

5.10    ГОСТ 13646 бойынша сынапты шыны термометр;

5.11    сынама ipiKmeciiu;

5.12    су моншасы.

5.13    Атомдык-абсорбциялык спектрометр (ААС), мониторингтщ (бакылау) тшст! жуйес!мен;

5.14    сынапты аныктау упйн сэуле шашу кезц мысалы, поло-катодты немесе электродсыз разрядты шам;

5.15    курамында мыналар:

-    шыны немесе кварц туНкы бпццретш, innci диаметр! 2 см, узындыты 15 см кем емес (ААС турше байланысты) cipipeiiH уятттык жэне кварц сацылаулары;

-    куаттылыты 1-2дм³/мин, пластик тут!ктер1 бар (жабык жуйе) ауа ²

ЦР СТ ИСО 16590 - 2007

айдайтын соргы (мысалы жаргакты соргы, шлангтык соргы);

-    редукцияльщ клапанмен жабдьщталган инерты газдыц (мысалы, азоттын, немесе аргоннын,) баллоны;

-    пластик туиктер! бар шытын елшегпн;

3    ...

-    сыйымдылыты 100, 250 немесе 1000см кутыны бшдфетш, 1-суретте керсетшгендей Ty6i жал пак, тытыздалтан шыны тытыны жэне шыны корытпалы жуып-шаятын ыдысы бар реакциялык ыдыс;

-    шщретш уяшьщка арналтан кыздыру аспабы,

-    кыздыру элемент! бар жэне асыл металдан алынтан адсорбент! бар (мысалы, алтын/платина тор) кварц тут! к;

-    сыйымдылыты 100см , алдын ала сактандыру клапаны бар газ-жуып-шаю кутысы;

-    уш тарапты ысырма;

-    ылтал clnipyre арналтан тут!к.

Жабык жуйен!ц ynrici 1-суретте керсетшген.

Ескертпе - Сортылар мен тупктерге арналтан пластик материалды тандау кез!нде сактык шараларын колдану керек. Узд1кс1з атынды жуйеге немесе атынды-инъекцияльщ жуйеге руксат ет!лед!. Пайдаланушыта енд!рунп берген нускауларды басшылыкка алу усынылады.

U

1- ауа-айдау сортысы, куаттылыты 1-2 дм3/мин; 2- шытынелшепш; 3- уш тарапты ысырма; 4- сщретш уяшьщ: imxi диаметр! 2см, узындыты 15см; 5- алтын/платина тор; 6-сактандыру клапаны; 7- тытыздалтан шыны тыгын; 8- реакциялык; ыдыс , 100, 250 немесе 1000см3; 9- SnCE в H2SO4; 10- инертп газ; 11 цыздыру аспабы

1-сурет.

К,алайы хлорид!мен (II) калпына келыргеннен кей!н жэне амальгамдаумен байытканнан кей!н сынапты аныктауга арналтан жабдьщ

(жабык жуйе)

5

1

2