ТОЛКЫН ¥ЗЫНДЫГЫ ДИСПЕРСИЯСЫМЕН РЕНТГЕНОФЛУОРЕСЦЕНТТ1 СПЕКТРОМЕТРИЯ ЭД1С1МЕН KYKIPTTIАНЬЩТАУ

ОПРЕДЕЛЕНИЕ СЕРЫ МЕТОДОМ РЕНТГЕНОФЛУОРЕСЦЕНТНОЙ СПЕКТРОМЕТРИИ С ДИСПЕРСИЕЙ ДЛИНЫ ВОЛНЫ

ЦР СТ 2412-2013

ASTM D2622 -10 Standard Test Method for Sulfur in Petroleum Products by Wavelength Dispersive X-ray Fluorescence Spectrometry, MOD

Ресми басылым

1^азакстан Республикасыныц Индустрия жэне жаца технологиялар министрлтнщ Тсхникалык; реттеу жэне метрология комитет! (Мемстандарт)

ТОЛ К ЫН ¥ЗЫНДЫГЫ ДИСПЕРСИЯСЫМЕН РЕНТГЕНОФЛУОРЕСЦЕНТТ1 СПЕКТРОМЕТРИЯ ЭД1С1МЕН KYKIPTTIАНЬЩТАУ

ЦР СТ 2412-2013

ASTM D2622 -10 Standard Test Method for Sulfur in Petroleum Products by Wavelength Dispersive X-ray Fluorescence Spectrometry, MOD

Ресми басылым

К^азакстан Республикасыныц Индустрия жэне жаца технологиялар министрлптнщ Техникалык реттеу жэне метрология комитет! (Мемстандарт)

ЦР СТ 2412-2013

мерз1м1 сиякды керемет физикальщ касиеттерд1 керсетедт Полисульфид майы коммерцияльщ жагынан ете колжеймдт Куюрттщ полисульфид майыньщ концентратындагы курамы, ак майды куюртке араластырып, сонынан талдауды NIST (немесе уйымньщ баска стандарты) аныктама материалымен салыстырып, масса кемепмен аньщталады.

7.5 Ак; май немесе куюрт курамы 2 мг/кг темен болатын баска жарамды базалык материал.

Куюрттщ болжалды темен (200 мг/кг темен) курамы кезшде, базалык материалдыц (оныц кез-келген мэншде) куюрт курамын, калибрлеуни стандарттык улгшщ концентрация есебше коскан жен (9.1). Ертндщеп немесе реагенттеп кук1рт курамы сертификатталматан кезде, кук1ртт1ц жок екенд1г1не кез жетюзу кажет. Калибрлеуш1 стандарттарды дайындау унйн таза кластарды пайдалану кажет. Ол С/Н коэффициента елшеу уш1н кажет (12 тарау жэне 1 сурет).

1 сурет - Куклрттщ С/Н коэффициенНмен салыстыргандагы салыстырмалы сез1мталдыгы

7.6 Рентген сэулелерше арналтан айкын пленка

Улп эсерше туракты, курамын да куюрт жок жэне рентген сэулелер1 уттлн жеткшки айкын болатын кез-келген пленканы пайдаланута болады. Пленкалар полиэфирден, полипропиленнен, поликарбонаттан жэне полиамидтен жасалтан болуы мумк1н. Алайда курамында хош шсы кем1рсутектер жотары болатын улг1лер, полиэфирден жэне поликарбонаттан жасалтан пленкаларды epiTyi мумк1н.

7.7 Гелий газы тазалыгы 99,9 % кем емес.

7.8. Импульстерд1 есептеуге арналган газ, агыннын, агындык пропорционалды есептегпнтер1мен жабдыкталган аспаптарга арналган.

7.9    Улпге арналган кюветтер, улпмен жэне спектрометр дщ геометриясына койылатын талаптармен уйлешмдг Eip ретпк кюветтер дурысырак болады.

7.10    Калибрлеуд1 тексеруге арналган улгшер, 6ip немесе суйыгырак мунай ешмшщ бел1ктер1 немесе куюрттщ бел mi курамы бар жэне калибрлеу кисыгын куру кез1нде пайдаланылмаган стандарттык улгшер. Стандарттык улгшер бастапкы калибрлеудщ дэлд1г1н аныктау уш1н пайдаланылуы кажет (9.5).

7.11    Сапаны бакылау улгшер1 (QC улгшер^, жуйенщ статистикальщ бакылауда болатындыгын тексеру уш1н, жш пайдаланылатын улг1лерге кернек1 болатын, мунайдыц немесе мунай ешмдершщ стандарттык улгшер1 (13 тарау).

ЕСКЕРТУ QC улгшершщ кемепмен жэне бакылау кестелерш куру аркылы бакылау жуйесше тексеру журпзшу1 кажет. Сапаны бакылау pociivmepi жеке зертхананьщ кузыретшде болады деп болжанады.

8 Сынамаларды ipiKTey жэне y n i iep ii дайындау

8.1 Сынамаларды ipiKTeyfli мумкшдшшше К,Р ИСО 3170 СТ жэне К,Р ИСО 3171 СТ нускауларында мазмундалган нускаулыктарга сэйкес жург1зген жен.

8.2. Кеп ретпк кюветаларды пайдаланган кезде, эр колданар алдында оларды тазартады жэне кепт1ред1. Eip ретпк кюветаларды кайталап колдануга болмайды. Эр улп унйн кюветага арналган рентген пленкасынын, жаца (пайдаланылмаган) naiMi кажет болады. Рентген сэулелену1 етепн кюветанын, imKi бетш, кювета ншндеп пленка белплн немесе аспап терезесш колмен устамайды.

Кушрттщ томен концентрацияларын сынау кезшде саусак 1здер1 аспаптын, корсетуi не эсер eTyi мумкш. Пленкадагы кыртыстар етюзшетш рентген сэулелершщ каркындылыгына эсер етедт Сондыктан аньщ нэтижелерд1 камтамасыз ету унйн, пленка тартылган жэне таза болуы керек. Аспап терезеш пленкасыныц тиш немесе калыцдыгы ауыстырылган болса, талдагышты кайтадан калибрлеу кажет болады. Кюветаны улпмен толтырганнан кешн, юшкентай желдетюш сацылау калдыру усынылады.

8

ЦР СТ 2412-2013

8.3    Куюрттщ темен концентрацияларын елшеген кезде, аспаптыц корсету i не коспалар немесе партиядан партията езгерш отыратын, полиэфирл1 пленкалардыц калыцдыты бойынша 6ipTeKTi eMecTiri эсер етедт Сондыклан эр жаца орамды немесе пленка партиясын пайдаланар алдында калибрлеуд1 тексеру кажет.

8.4    Сынамаларды ецдеу мен дайындаудыц толы к акпаратын алу унйн АСТМ Д 7343 караныз.

9 Калибрлеу

9.1 Калибрлеунй стандарттык улплердц стандарттьщ ди-н-бутилсульфидт1 ак маймен немесе баска жарамды базалык материалмен мукият суйылтып (масса бойынша) дайындайды (5.3). Куюрттщ белгш концентрациясы бар стандарттык ул гшер, 2 кестеде керсетшген, кук1рт концентрациясынын, керект! диапазондары унпн, концентрацияларта шамамен сэйкес келулер1 кажет. 0,02 % масс. (200 мг/кг) темен болатын стандарттык улгшердщ концентрациясын есептеу кезшде, (1) формулада керсетшгендей, базалык материалдаты кез-келген кук1ртт1 ескерген жен:

S = [(DBS х Sdbs) + (WO х S_WO)] / (DBS + WO),    (1)

мунда S - куюрт концентрациясы, % масс.;

DBS - накты масса DBS, г;

Sdbs- DBS-ri куюрт масс. %, эдетте 21,91 %;

WO - ак майдыц накты массасы, г;

Swo- ак майдаты кук1ртт1ц масс. %.

ЕСКЕРТУ 1 Кажет болтан жатдайда, 2 кестеде керсетшген концентрациялар арасында болатын, концентрациялары бар косымша стандарттык; улплер пайдаланылуы мумюн.

ЕСКЕРТУ 2 Сатылымда болатын стандарттык; улг1лер, кукнрт концентрациялары накты белгш болтан жатдайда жэне 2 кестеде керсетшген концентрацияларта шамамен сэйкес келген кезде пайдаланылуы мумкш.

9

2 кесте - Кукарт курамы бойынша стандарттык; Yлгiлep

0 - 1000 мг/кг 0,10-1,00 % масс. 1,0 - 5,00 % масс. 0,0000А;Ь) 0,100 1,0 5 а) 0,250 2,0 ПР 0,500 3,0 S' о о 1,000 4,0 250 500 750 1000 5,0 A)    Базалык материал. B)    Осы эталондык мэндерге б1рнеше рет талдау журпзщз жэне олардыц орташа мэнш градуирлеуде пайдаланыцыз.

9.2    Куюрттщ шытарылатын сэулеленушщ каркындылытын, 10 жэне 11 тарауларда мазмундалтан рэОм бойынша, эр калибрлеуш1 стандарттьщ улг1мен мукият елшей отырып, калибрлеуни графикт1 куруга арналтан мэл1меттерд1 аныктайды.

9.2.1 Курам ын даты жалпы куюрт мелшер1 100 мг/кг немесе одан томен болатын стандарттар дубликатта талданулары кажет. Не болмаса ею жеке мэндер немесе осы елшеулердщ орташа мэш калибрлеуде пайдаланылуы мумк1н. Кук1рт концентрациясыныц осы диапазонындаты барлык улгшер ею данада талданулары кажет.

9.3    Калибрлеуни графикту аспапты енд1руш1 жетк1зет1н батдарламалык камсыздандырудыц жэне алгоритм дер дщ кемег1мен курады. Улгпн калибрлеуд1 келес1 формулалар бойынша есептейд1:

C_s = а + Ы сызыцтыц калибрлеу (2)

C_s = (a + Ы) (1    сф матрицалъщ эффекттерге тузету (2)

C_s = а + bl(l Jj/.y сф матрицалъщ эффекттерге баламалы тузету

(4)

C_s= а+ bl+cl² кэпмушешн, eKiHuui mdpmi6i,(5)

мунда C_s- кутрттщ массалыц )лет. Шогырланудыц oipaiKinepi жабдъщта - калибрлеу турацтысы А, В жэне С imye.iOi болады

I - кушрт сэулеленушц влшенген таза царцындылыгы

а - калибрлеу сызыцтыц жылжуы (цагып алу)

ЦР СТ 2412-2013

Ъ - цисъщ калибрлеу сызыц

с - 2-го тэртттщ сызыгыиыц калибрлеу]

«у - кушртке (i) кебергз келпиретш элементтердщ (/) эсерше арналган тузету коэффициентi.

Cj = кебергп келпиретш элемент концентрациясы (/)

ЕСКЕРТУ Калибрлеу графиктер1 куьарт концентрациясы 0,10% масс, томен болтан кезде сызьщтьщ болады. Зертханашы елшеулер талаптарына сэйкеспк максатында, граф и кт i курудын баска диапазондарын тацдауы кажет. Сызьщтыктан ауытку, кукзрт концентрациясы арткан кезде артуы мумкзн.

9.4 Дрейфа дэлдеудщ бакылау стандарттарын пайдаланган кезде, олардыц сэулеленушщ каркындылытын калибрлеу рэшм1 барысында аныктайды. Алынтан шама (7) формуладагы 11.1, А коэффициентше сэйкес келет1н болады.

9.5    Калибрлеу ая клал тан соц-ак, етюзшген калибрлеуд1 тексеру уш1н, 6ip немесе б1рнеше улгшердш кук1рт концентрациясын аньщтайды (7.9). влшенген мэн, белгшенген концентрация ± осы эдютщ кайталантыштыты (жинактылык) рет1нде аны клал тан диапазонда болуы кажет. Егер бул болмаган жагдайда, калибрлеу жэне калибрлеуш1 улгшер кумэн тугызады жэне тузету шараларын колданып, калибрлеуд1 кайталатан жен. Калибрлеуд1 багалау кез1нде сыналатын улгшер мен стандарттьщ улгшер матрицаларыныц сэйкеспк емеспк дэрежелерш сондай-ак назарта алтан жен.

10 Сынау журшзу

10.1    Агымдаты улгшерд1 сынауды бастар алдында, дрейфт1 тузетуд1ц бакылау стандарттарын пайдаланган кезде, аталтан кун1 дрейфт1 тузетуд1ц бакылау стандарттарын талдайды жэне калибрлеу кезшде колданган затты пайдаланып, импульстер есеб1н1ц жылдамдытын аныктайды. Аныкталган мэн (7) формуладагы, 11.1,5 коэффициентше сэйкес келед1.

10.1.1    (8) формулада, 11 тарау, F’ коэффициент^ пайдаланган кезде, оны аныктау уш1н унем1 бос сынактар жасалып отырады. Базалык материал сиякты курамында кук1рт жок улг1де, импульстер есеб1н1ц жылдамдытын куюрттщ TnicTi пик1 жэне фон бурыштары кез1нде аньщтайды.

10.2 Улпш, колданылатын накты аспапты пайдалану бойынша нускаулыкка сэйкес, TnicTi кюветата орналастырады. Куюрттщ сэулелену1 улг1дег1 к1шкентай терецд1кке тана юретш болтандьщтан, кюветадан жэне улгшщ ез1нен болатын шашырау 03repyi мумюн. Зертхана цызметкерлерц ьооветаныц минималды белгщен жотары толтырылтанына коз жетк1зулер1

ЦР СТ 2412-2013

керек, улпш одан эр! косу импульстер есебше айтарлыктай эсер етпейтш болады. Эдетте юоветаны сыйымдылыктьщ 3/4 белплнен томен болмайтындай етш толтырады. Кюветада юшкентай желдету сацылауын калдырады.

10.3    Улпш рентген сэулелершщ шотына орнатады жэне ренттещцк оптикалык жолдын, тепе-тенд1кке келу1н кутедт

10.4    Аталтан толкын узындыты унйн, дэл буры штык жатдайлар кез1нде, импульстер есебшщ жылдамдытын елшеуд1 жург1зе отырып, 0,5373 нм кез1ндег1 куюрттщ сэулелену каркындытын К а аныктайды.

ЕСКЕРТУ Практика жузшде вариацияньщ болжалды коэффициентшщ (квадраттык ауытку %) кем дегенде 1,0 % камтамасыз ету уш1н, есептердщ (жекелеген импульстердщ) жетк1л1кт1 мелшер1 алынуы кажет деп болжанып отыр. Егер сез1мталдык немесе концентрация, немесе екеу1 де вариация коэффициент1н1ц 1,0 % кол жеткззу уш1н импульстер есеб1н1ц жеткш1кт1 мелшер1н жинаута кедерп келйрейн болса, онда эр сынауды журпзген кезде, ец жотары статистикалык прецизиондыкка кол жеткззуге мумюнд1к берейн техникальщ амалдар пайдаланылады. Вариация коэффициент1н келес1 турде есептейд1:

вариация коэффициент, CV = (100(N_p+Nb)¹²/N_p- Nb,    (6)

мунда CV - вариация коэффициент! %

N_p - кукзрт сызыты yuiiH жиналтан, импульстер есеб!н!ц саны, 0,5373 нм;

Nb - фонныц толкын узындытына жиналтан, импульстер есеб!н!ц саны, уакыт интервалы N_p ecenTepi жинатыныц уакыт интервалындатыдай.

10.5 Фон импульстары есебшщ жылдамдытын, куьарт пикше К а сэйкес келетш, алдын ала тацдалтан белгшенген бурыштык калыпта туртан кезде елшейдт

ЕСКЕРТУ Фонныц кез-келген калпынын жарамдылыты, рентген тут!г!н!ц колданылатын анодыныц типше байланысты болады. Хромды жэне скандийд! пайдаланган кезде усынылатын толкын узындыгы 0,5190 нм, ал родий унйн толкын узындыгы 0,5437 нм; эртурл1 кристалдарга арналган 29, пиктер жэне фондьщ бурыштар 3 кестеде келтэрштен.

12

3 кесте - эртурл1 кристалдарга арналган 20 бурыштар

Кристалл 2d (нм) SKa Фон (0,5373 нм) (0,5190 нм) (0,5437 нм) Пентаэритрит (002) 0, 8742 75,85 72,84 76,92 Ge (111) 0,6532 110, 68 105,23 112,68

10.6    Импульстер есебшщ тузетшген жылдамдыгын аныктайды жэне 11 тарауда керсетшгендей, улгщеп кук1рт концентрациясын есептейд1.

10.7    Егер 10.2-10.6 бойынша журпзшген елшеулер нэтижесшде, импульстер есебшщ жылдамдыгы калибрлеу кисыгындагы ец жогары нукте есебшщ жылдамдыгынан жогары болып шыкса, онда куьарт есебшщ жылдамдыгы калибрлеу кисыгыньщ шектер1нде болмаганынша, улг1н1, калибрлеуш1 стандарттьщ улгшерд1 дайындау уш1н пайдаланылатын базалык материалмен суйылтады, жэне рэс1мд1 10.3-10.6 мазмундалгандай кайталайды.

10.8    Сыналатын улп курамында, жогарыда 1 кестеде ызшген концентрациялардагы аныктау нэтижесше эсер ететш заттардын, болуы белгш1 болса немесе солай болжанса, онда улпш базалык; материалмен, 1 кестеде келыршгеннен томен концентрацияларга дей1н суйылтады (масса бойынша).

10.8.1 Егер Ыщрудщ массальщ коэффициентшщ, улгшердщ массальщ улесше кебейтшуш1н, есептелген косындысы, сщ1рудщ массалык коэффициенттер1н1ц, калибрлеуш1 улгшерге арналган массальщ улеске кебейтшу1 косындысынан 4 %-5 % аспайтын мелшерге артык болса, онда алынган мэл1меттер рентген сэулелену1н1ц кол ай л ы нэтижелерш керсетед1. Cipipy бойынша кедергщерд1 толыгымен жою мумюн емес, ce6e6i олар аддитивы болып табылады, ал суйылту эд1стемес1мен кедерг1 жасаушы элементтерд1ц немесе заттардыц концентрациясын тек кана ец аз шамага (минимумга) дей1н жетюзуге болады. Сондыктан 1 кестен1, абсолюттж шамалар ретшде емес, ал дэлс1здт жогары емес, руксат етшген концентрациялар бойынша нускау рет1нде пайдаланган жен.

13

1- ЕСКЕРТУ. Матрица кедергшершщ эсерц сондай-ак эмпирикальщ немесе теоретикальщ турде тузетшу1 мумии. Еазохолды (бензин мен 10 %-20 % этанол коспасы) есепке алматанда, бул тузетулер осы сынау эд1сшщ колданыс саласыныц шецбершде болмайды.

2- ЕСКЕРТУ. Этанол жэне метанол концентрацияларыныц кем1рсутег1н1ц жэне ди-бутилсульфидт1ц теоретикальщ коспаларын пайдаланып есептелген, оларта, массальщ коэффициенттердщ массальщ улестерге кебейтшген косындысы, 5 %-та кетершмегенше этанол (немесе метанол) косылды. Баскаша айтканда, кукдрт елшеуде Tepic 5 %-дьщ катенщ ce6e6i болтан этанол (немесе метанол) мелшер1 есептелшдт Бул мэл1меттер, косылтан кателердщ туп непз1 туралы, газохолдаты (немесе М-85 жэне М-100) куюртп аньщтау уш1н осы эд1ст1 пайдалантысы келет1ндерге аппарат беру унйн 1 кестеге енпзшген.

10.8.2    Б1ртектшкт1 камтамасыз ету уш1н коспаны мукият араластырады жэне елшеуге арналган аспапка ауыстырады.

10.8.3    К,оспадаты куьарт курамын 10.2-10.6 керсетшгендей, эдеттеп тэсшмен аныктайды жэне бастапкы улг1дег1 куьарт курамын 11 тараута сэйкес есептейдт

11 Есептелу1

11.1    7.3    сипатталтан,    дрейфы    тузетудщ    бакылау    стандарттарын

пайдалантан кезде, аспап сез1мталдытынын, кундел1кт1 езгеру дэлдтнщ тузету коэффициент)н мына формула бойыньна есептейд):

F = А/В ,

мунда F - дрейфть ц тузет)лу1;

А - калибрлеу кез1нде аныкталтан, дрейф тузетшу)н)ц бакылау стандарты есебшщ жылдамдыты (9.4);

В - сынау кезшде аныкталтан, дрейф тузетшушщ бакылау стандарты есебшщ жылдамдыты (10.1).

ЕСКЕРТУ Аппаратураныц жеке тур л ерш пайдалантан кезде, мумкш, бул коэффициентп (8) формулага косу кажетт1л1п жок немесе ол, максатка сай емес болар. Бул жагдайда F 6ipre тец деп алады. Пайдаланушы диаграмманы курган кезде F коэффициенпн пайдалануы жэне оны колдану уш1н, аппаратура жумысыныц турактылыгы мен сапаны бакылаудыц стандарттьщ улг1лер1н1ц принциптер1не непзделген, критерийлерд1 эз1рлеу1 усынылады.

11.2 Импульстер есебшщ тузетшген косындысыньщ жылдамдыгын келес) формула бойыньна аныктайды:

R=[(N_P/S₁)-(N_BF’/S₂)]XF,

ЦР СТ 2412-2013

мунда R _ есептш тузетшген косындылык жылдамдыгы;

N_p - 0,5373 нм кезшде жиналган косындылык бгрлiк импульстер;

Nb - 10.5 тацдалган, фонныц калпы унпн жиналган, косындылык б1рл1к импульстер;

Si жэне S₂ - уакыт, с, б1рл1к импульстерд1 жинауга кажегп С;

F’- (0,5373 нм кезшдеп бтрлiк импульстер) / (куюртсп фоннын, бтрлiк импульстер1/с);

F - косымша фактор.

11.2.1    F тузету факторын (8) формулада пайдалану epiKri болып табылады (11.1 бел1мнщ косымшасын карацыз).

11.2.2    F’ коэффициент^ (8) формулага косу ершы болып табылады. Heri3i ол, пиктщ жэне фонныц каркындылыгын елшеуге арналган спектрометрд1ц эртурл1 каналдарын пайдаланатын, коп каналды спектрометрлер уш1н кажет.

ЕСКЕРТУ F’ коэффициент!, йпй ол (8) формулада колданылмаган болса да, онымен диаграмма куру, пайдаланушыныц назарын, кристалдар, коллиматорлар жэне бекггшген терезелер сиякды, жуйе элементтер1н1н ластануынан болатын аспап жумысындагы езгер1стерге, м1ндетт1 турде аударады.

11.3    Улгщеп куюрт курамын, (8) формуладан алынган импульстер есеб1н1ц тузетшген жиынтьщты жылдамдыгын, 9 тараудагы тацдалып алынган калибрлеуш1 yarire койып есептейдт Коп жагдайларда жабдыкты жетк1зуш1 (сатушы) багдарламалык камсыздандыруды немесе кажетп есептеулерд1 усынады.

11.4    Суйылтылган улгшердег1 куюрт концентрациясын келес1 формула бойынша есептейдт

S = S_bx[(W_s+W₀)/W_s],    (9)

мунда Sb - суйылтылган коспадагы куюрт курамы, % масс.;

W_s - бастапкы улгшщ массасы, г;

W₀ - суйылткыш массасы, г.

Жабдыкты жетк1зуш1 талап етшет1н массаларды енпзу кез1нде осы есептеуд1 орындау уш1н багдарламалык камсыздандыруды усынуы кажет.

11.5 Калибрлепшы майлы кышкылдардыц, этанолдыц немесе метанолдыц (1 кестеш карацыз) метил эфирлер1н1ц курамы жогары болатын отынды талдау кезшде, стандарттардыц ак май непз1нде аныкталады, 11.3 бел1мшдег1 алынган нэтижен1 томендепдей белщ1з:

15

ЦР СТ 2412-2013

S=M/F,    (10)

мунда S = % отын улпсшде болатын куюрт массасы, масс. %,

М = пайыздардыц елшенген массасы, масс. %,

F = тузету коэффициенту мысалы, М-85 ушш 0,59 тец жэне М-100 ушш 0,55 тец

11.5.1    Егер стандарттар, 5.2 тарауында керсетшген улгшер дей, матрицаларды алатын болса, бул тузету кажет болмайды.

11.6    Есептеулер регрессиясы туралы косымша акпаратты D7343 практикасынан табута болады.

11.7    Сэулелену царцындылыгы 11 к елееi формула бойынша ecenme.’iinedi:

h =1₂*1з/1₄,    (И)

мунда 1₂ - толцын узындыгы X = 0,5190 нм болган кездегз улгмщ сэулелену царцындылыеын аныцтау

U ~ толцын } зыпОыгы X = 0,5373 нм болеан кездегз вцделмеген мунайдыц сэулелену царцындылыгын аныцтау

1₄ - толцын узындыэы X = 0,5190 нм болзан кездегз вцделмеген мунайдыц сэулелену царцындылыгын аныцтау

11.8    К,арцынды сэулелену жшлт келеа формула бойынша аныцталады:

R=h-h    (12)

мунда 1₅ - толцын узындыгы X = 0,5373 нм болган кездегз улгмщ сэулелену царцындылыгын аныцтау

ЕСКЕРТУ [2] талаптарына сэйкес, сэулелену к;арк;ындылыгын Е жэне к;арк;ынды сэулелену жишпн есептеу кезшде (7), (8) формулаларды пайдаланган жен.

12 Нэтижелерд1 оцдеу

12.1    Суйылтылмай талдау журпзшген улгшер ушш, 11.3 есептелген нэтижелерд1 жазады. Суйылтылтан улгшер жатдайында, 11.4 есептелген нэтижен1 жазады. Нэтижеш кук1ртт1ц жалпы курамы ретшде жазады (% масс.): уш мацызды сайта дешн - 0,0100 % астам концентрация ушш; ею мацызды сайта дешн - 0,0010 % бастап 0,0099 % дешнп шектеп концентрация уш1н жэне 6ip мацызды сайта дешн - 0,0010 % томен болатын

Алгысез

1    «Мунай жэне газ акпараттык талдау орталыгы» акционерлж когамы Э31РЛЕД1

Стандарттау женшдеп «Мунай, газ, мунай жэне газ ецдеу ешмдерц материалдар, жаб дык жэне мунай, газ, мунайхимия енеркэслбшщ куры лысы» №58 техникалык комитет! жэне «К,азакстан стандарттау жэне сертификаттау институты» Республикалык Мемлекеттж Кэсшорны ЕНГ13Д1.

2    Кдзакстан Республикасыныц Индустрия жэне жаца технологиялар

министрлпт Техникалык реттеу жэне метрология Комитет! Терагасыныц 27 карашадагы    2013 жылгы №    548-од Буйрыгымен    БЕК1Т1Л1П

ЦОЛДАНЫСЦА ЕНГ131ЛД1.

3    Осы стандарт ASTM D2622 - 10 Standard Test Method for Sulfurin

Petroleum Products by Wavelength Dispersive X-ray Fluorescence Spectrometry (KyKipmmi    толцын узындыгыныц дисперсиясымен    рентгендт-

флу о ресцеп in miK спектрометрия эдШ арцылы аныцтау) шетелдж стандартына катысты, стандарт элементшщ мазмунын езгерту аркылы турленд1ршген болып саналады, ол шетелдж стандарттыц нормативтж сштемелершщ колданыстагы мемлекеттж жэне мемлекет аральщ стандарттарга ауысуымен шарттасады, бул ретте Кдзакстан Республикасыныц улттык экономикасыныц кажеттшжтерш жэне/немесе стандарттаудыц ерекшелжтерш есепке алу ymiH, стандарт мэтшше енпзшген косымша сездер (фразалар, керсетюштер, олардыц мэндер1) курсивпен керсетшген.

Аталган сынау эдюл Мунай ешмдер1 жэне жагармай материалдары женшдеп ASTM жанындагы D02 комитетшш юрисдикциясында болады жэне Сынау элемент! женшдеп D02.03 Kiini комитетгнщ тжелей жауапкершцпп болып табылады.

Агымдагы редакция 2010 жылгы 15 акпанда бектлдт 2010 жылдыц наурыз айында жарияланды. Алгаш рет 1967 жылы бектлдт Соцгы редакция 2008 жылы D2622-08. DOI: 10.1520/D2622-10 ретшде бектлдт

Осы стандарт Кытай Халык Республикасыныц GB 11140 Petroleum products - Determination of sulfur - X-ray spectrometry (Рентгендт спектрометриямыц кутртт аныцтау) улттык стандартымен, К,ытай Халык Республикасыныц улттык стандартыныц сштемелпс кужаттарын пайдаланудыц баламалы тацдауын камтамасыз етет!н ережелер!н косу, бел!г!нде уйлеснршд!, бул ретте К^азакстан Республикасыныц улттык

ЦР СТ 2412-2013

концентрация ушш. Мацызды сандарды дуры с децгелектеудщ нускауы ретшде, АСТМ Е 29 нускауында мазмундалтан децгелектеу эд1сш пайдаланады. Нэтижелердщ сынаудыц осы эд\с\ бойынша алынтандытын корсетедт

12.1.1 Курамындаты жалпы куюрт мелшер1 100 мг/кг немесе одан томен болатын улгшер уш1н, ею аныктаманыц нэтижесш орташалайды жэне мэщц

12.1 керсетшгендей етш жазады.

12.2 Калибрлеу ушш бастапкы материал ретшде, ак май болтан жатдайда, 1 суретте керсет1лген графиктен алынтан кем1рсутегшщ сутег1не катынасын тузету уш1н, келес1 формула пайдаланылады:

_п 1,195-0,0164_п ^SC/H“ 1,195—0,0164 •(C/H'j ^Х^^беЛ’

мунда Sc/h= Куюрттщ С / Н тузетшген концентрациясы;

(С/Н)бел = 1 суреттеп ак майды пайдалантан кезде кем1ртегшщ сутегше массалык катынасы;

(С/Н )= Улгщеп кем1ртегшщ сутег1не массалык катынасы;;

Sас:i⁼ Калибрлеу графиг1нен туынды ретшдеп кук1рт концентрациясы.

4 кесте - Дэлдж мэндерц улгшердщ барлык; i nmepi

S, мг/кг Кдйталаушылык г, мг / кг 12 тецдеу Кдйталантыштык R, мг / кг 13 тецдеу 1,0 0,8 2,5 5,0 0,9 2,9 10,0 1,1 3,5 25,0 1,6 5,0 50,0 2,3 7,6 100,0 3,9 12,5 500 15 49 1000 28 91 0,500 % 123 402 1,00% 235 764 4,60 % 968 3148

ЦР СТ 2412-2013

экономикасыныц кажеттшктерш жэне/немесе стандарттаудыц ерекшелжтерш есепке алу ушш, стандарт мэтшше енпзшген косы мша сездер (фразалар, керсетюштер, олардыц мэндер1) курсивпен керсетшген.

Тусшжтемелер бар сштемелерд1 ауыстыру туралы акпарат Е.1 косымшасында келыршген.

Стандарт мэтшше, енпзу себептер1 тусйццртш косымшалар туршде енпзшген техникалык ауыткулар туралы акпарат Е.1 косымшасында келыршген.

Атылшын тшнен аударылтан (еп).

Сэйкестпс дэрежесл - (MOD).

Осы ултты к стандартты дайындау ушш колданылтан шетелд1к стандарттардыц ресми даналары, олардыц аудармалары жэне сллтемелер бершген шетелдш стандарттар Нормативтлк техникалык кужаттарды ц б1рыцтай мемлекеттлк корында бар.

4    Б1Р1НШ1 ТЕКСЕРУ MEP3IMI ТЕКСЕРУ КЕЗЕЦД1Л1Г1

5    АЛЕАШ РЕТ ЕНГ131ЛД1

Осы стандартна взгерштер епзззу туралы ацпарат, жыл сайын шызатын «Стандарттау леон in дез! нормативтж цужаттар» ацпараттъщ //} сцаулыгында, ал взгертулер мен толыцтырулар мэтш - ай сайын шызатын «¥лттыц стандарттар» ацпараттъщ нусцаулыгында жарияланады. Осы стандартты цайта царау (ауыстыру) немесе жою жагдайында, muicmi хабарлама, ай сайын шызатын «¥лттыц стандарттар» ацпараттъщ нусцаулызында жарияланатын болады.

Осы стандарт Кдзакстан Республикасы Индустрия жэне жаца технологиялар министрлпт Техникалык реттеу жэне метрология комитетшщ руксатынсыз ресми басылым ретшде толыктай немесе шпнара езгертшмейдц кебейтшмейд1 жэне таратылмайды

КАЗАХСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫЦ ¥ЛТТЬЩ СТАНДАРТЫ

KYKIPTTI ЮЛ КМ II ¥ЗЫНДЫГЫ БОЙЫНША ДИСПЕРСИЯМЕН РЕНТГЕНД1К-ФЛУОРЕСЦЕНТТ1К СПЕКТРОМЕТРИЯ ЭД1С1

_АРКЫЛЫ    АНЬЩТАУ_

Енпзшген куш 2014.07.01

11\о.1даны.1\ саласы

1.1    Осы стандарт, коршатан ортаныц калыпты жатдайында 6ip фазалы жэне козгалмалы суйыктык болып табылатын, сондай-ак б1ркалыпты кыздыру кез1нде суйык куйте ауысатын немесе кем1рсутег1 ертндшершде ерит1н мунай жэне мунай ешмдершдеп куюрттщ жалпы курам ын аньщтау эдюш белгшейдт Бул ен1мдер ретшде дизельд1 отын, реактивтж отын, керосин, баска дистилляттык мунай ен1мдер1, нафта, калдык отындар, базалык жатармай, гидравликалык май, ецделмеген мунай, этильденбеген бензин, М-85 жэне М-100 метанолдык отындары болуы мумкш.

1.2    Осы эдютщ прецизиондытын (дэлдш сипаттамаларын) зертханааралык зерттеу, кук1рт концентрациясы шамамен 3 бастап 53ТО³ мг/кг (5,3 % масс.) дейш болатын ен1мдерде журпзшдт Куюрт концентрациясы 60 мг/кг томен болатын улгшер тобы уш1н жинактылыктыц Sr стандарттык ауыткуы 1,5 мг/кг курайды. Ашылудыц белгшенген nieri 3 Sr тец болады, ал сандык аныктаудыц [1] бойынша белгшенген шеп 10 Sr тец. Осы эдюте пайдаланылатын жабдык сез1мталдыты бойынша ерекшелену1 мумк1н болатындыктан, осы эдюы кук1рт концентрациясы 20 мг/кг томен болтан кезде пайдалану мумк1нд1г1 эр накты жатдайда аныкталуы кажет.

1.3    К у юрт курамы 4,6 % масс, артык болатын улгшер, суйылтылган мунай ешмшщ кук1рт концентрациясы, осы эдютщ колданылу саласында болуы уш1н суйылтылуы кажет.

1.4    Утттпа улгшер (булары жотары кысымды бензиндер немесе жецш кем1рсутектер) сынау барысында жец1л ешмдердщ талтамалы жоталуы себебшен белгшенген прецизиондыкка сай келмеу1 мумкш.

1.5    Осы сынау эдюшдеп нег1зг1 болжам, ол стандарттык улп матрицасы мен сыналатын улг1 матрицасыныц жаксы кел1сшген1нде болып табылады (12.2 карацыз). Матрицалардыц уйлеспеушшпт сыналатын улгшер мен стандарттык улгшердщ кем1ртег1/сутег1 (С/Н) массалык катынастарыныц кайшылыктарынан немесе баска гетероатомдардыц болуынан туындауы мумкш (1 кесте).

Ресми басылым

ЦР СТ 2412-2013

1.6    СИ б1рл1ктершде немесе ангстрем дер де белгшенген керсетьаштердщ мэндерш, стандарттык ретшде карастырган жен.

1.7    Осы стандартты пайдаланумен байланысты техника каутсгуппн камтамасыз ету бойынша шараларды эз1рлеу, осы стандарттыц максаты болып саналмайды. Осы стандартты пайдаланушы, техника каутслздН жэне персонал денсаулыгын сактау бойынша ти1ст1 шараларды эз1рлеуге жауапкершшк алады, сондай-ак шараларды пайдаланар алдында заннамалык шектеулерд1 колданудын максатка сайлыгын аныктайды.

2 Нормативтш сштемелер

Осы стандартта, келесл стандарттарга нормативт1к сштемелер колданылган:

КД ИСО 3170-2006 СТ Мунай жэне мунай ен1мдер1. Сынамаларды ipiKTeyain кол мен жасалатын эд1стер1.

КД ИСО 3171 - 2007 СТ Мунай ешмдерт Суйьщ кем1рсутектер1. Кубыр жолдарынан сынамаларды автоматты ipiKTey.

КД АСТМ Д 4294-2011 СТ Дисперсиялык езара эрекеттщ энергиясы непзшде рентгендк-флуоресценттпс спектрометрия эд1с1мен мунай жэне мунай ешмдершдеп кук1ртт1 аныктаудын, стандарттык эдЮ.

АСТМ Д 4927 Standard Test Methods for Elemental Analysis of Lubricant and Additive Components — Barium, Calcium, Phosphorus, Sulfur, and Zinc by Wavelength-Dispersive X-Ray Fluorescence Spectroscopy (Жагармай материалдарынын, жэне олардын, косымша белшектершщ компоненттершщ элементы к сыналуын аныктау: барийд1, кальцийд1, фосфорды, KyRipiri жэне цинкп толкын узындыгы бойынша дисперсиямен рентгендж-флуоресцентпк спектроскопия эд1стер1мен)

АСТМ Е 29 Standard Practice for Using Significant Digitsin Test Data to Determine Conformance with Specifications (Спецификацияларга сэйкестпот аныктау унйн сынаулар нэтижелершде мацызды сандарды пайдалануга арналган нускау)

D6259 Standard Practice for Determination of a Pooled Limit of Quantitation (Сандык шекп аныктау га арналган нускау)

D6299 Standard Practice for Applying Statistical Quality Assurance and Control Charting Techniques to Evaluate Analytical Measurement System Performance (Сапаны камтамасыз етуд1 пайдалану нускауы жэне талдамальщ елшеудщ ©HiMfliniriH багалауга арналган диаграммаларды бакылау эд1стер1)

D7343 Standard Practice for Optimization, Sample Handling, Calibration, and Validation of X-ray Fluorescence Spectrometry Methods for Elemental Analysis of Petroleum Products and Lubricants (Рентгендк флуоресценттк

ЦР СТ 2412-2013

спектрометрияны оцтайландыру, у^лплеР^ш ецдеу, калибрлеу жэне валидациялауга арналган нускау. Мунай ешмдерш жэне жагармай материалдарын элементы к талдауга арналган эдютер ).

3    Эд1стщ мэш

3.1    Улпш рентген сэулелершщ шогына орналастырады жэне куьарт сызыгы пикшщ каркындылыгын Ка толкын узындыгы 0,5437 нм болган кезде олтттейдг Толкыннын усынылатын узындыгы 0,5190 нм (0,5437 нм родийден жасалган нысанасы бар тут1к унйн) кез1нде елшенет1н фон каркындылыгын пик каркындылыгынан шегеред1. Куюрт концентрациясын масса бойынша пайызбен алу уш1н импульстер есебшщ нэтижел1к жылдамдыгын бурын курылган калибрлеу кисыгымен немесе кук1рт концентрациясын мг/кг немесе масс. % алу унйн салыстырады (12 тарауды карацыз).

4    Мацызы жэне колланылуы

4.1    Сынаудыц осы эд1с1 мунай жэне мунай ешмдершдеп, улгшщ минималды дайындалуымен, жалпы кук1ртт1ц тез жэне дэл елшенуш камтамасыз етед1. Сынаудыц эдеттеп уакыты 6ip улг1ге 1-ден бастап 2 мин дешнп уакытты курайды.

4.2    Мунай ен1мдер1н1ц кеб1н1ц сапасы кук1ртт1ц сандык курамына байланысты болады. Кук1рт концентрациясын бшу кайта ецдеу процестер1 уш1н кажет. Сондай-ак, кейб1р отындардагы куюрттщ мелшер1н шектейт1н, мемлекетпк жэне жергш1кт1 уйымдар бек1ткен нормалар бар.

4.3    Сынаудыц осы эд1с1 мунай жэне мунай ен1мдер1ндег1 куюрттщ курамын аныцтауга мумк1нд1к беред1 жэне осылайша куюрт курамыныц спецификацияныц немесе регламенттелген шектеулерд1ц шег1нде болатындыгын багалауга мумк1нд1к беред1.

4.4    Сынаудыц осы эд1сшде стандартталган, ак май непзшдеп калибрлеуш1 улгшерден айтарльщтай езгешеленет1н, матрицалары бар мунай ен1мдер1не катысты сынаудыц осы эд1сш колданганда, нэтижелерд1 тусшд1ру кез1нде, 5 тарауда керсетшген сактык ескертулер1 мен усыныстарды сактаган жен.

ЕСКЕРТУ Куьарт курамын анык;тау бойынша баска сынау эд1стер1мен салыстырганда, осы стандарт бойынша сынау эдМ жотары еткязу каб1летт1г1мен, улпн1н минималды дайындытымен жэне жотары прецизиондытымен сипатталады жэне кукдрттщ кен диапазон концентрациясында аныкталуын камтамасыз етед1. Аталтан сынау эдюше кажетт1 жабдык, Щ¹ АСТМ Д 4294-2011 СТ немесе [3] сиякты балама эдютерге арналган

жабдьщтармен салыстыртанда, айтарльщтай кымбат багалы болады. Сынаудьщ балама эдютерш 1здеуде АСТМ стандарттар нускаулытына жугшген жен.

5 Кедергшер

5.1 Сыналатын улплердщ элементы к курам ы (куюрттен белек) стандарттьщ улгшерден айтарльщтай езгеше болтан кезде, куюрти аньщтауда кателжтер туындауы мумк1н. Мысалы, сыналатын улгшщ жэне калибрлеуш1 стандарттьщ улгшердщ кем1ртеп-сутеп катынасындагы кайшыльщтар KopceTKiштерте кателжтер енпзедт 1 кестеде кейб1р баска кедерг1 жасайтын элементтер жэне олардыц концентрацияларыныц руксат етшген децгейлер1 келнршген.

1 кесте - Кедерп келпретш элементтер мен заттардьщ концентрациясы

Элемент Руксат етшген курам. % масс. Фосфор 0.3 Цинк 0.6 Баций 0.8 Коцтасын 0.9 Кальций 1 Хлор 3 Этанол (ескерту 2. 10.8.1) 8.6 Метанол (ескерту 2. 10.8.1) 6

ЕСКЕРТУ 1 кестеде келйршген заттар концентрациясы, сщрудщ массальщ коэффициенттершщ косындысын, эр катысушы элементтщ массальщ улесше кебейтш есептеу аркылы аньщталады. Бул есептеу курамында шамамен 3 % кедерп жасайтын заттар жэне 0,5 % куюрт болатын, корнем улгшерд1 суйылту унйн журпзшдг

5.2    Курам ында этанолдын, немесе метанолдын, кеп мелшер1 болатын отындар (1 кесте Hi карацыз) курамында, куюрт сэулеленушщ К а айтарлыктай кеп слщршуше экелетш оттегшщ кеп мелшер1 болады. Алайда, мундай отындарды, аталтан эдютз пайдаланып немесе нэтижелерд1 тузету аркылы (ак май устшен калибрлеу кезшде), немесе сыналатын улг1 матрицасы сиякты матрицада дайындалтан калибрлеуш1 стандарттык улгшерд1 пайдаланып талдаута болады.

5.3    9.1 керсетшгендей, эдетте ак майлардан ерекшеленетш элементы к курамдаты мунай ен1мдер1, тура сол немесе уксас кураммен базальщ материалдардан дайындалтан стандарттык улгшер кемепмен талдануы мумк1н. Осылайша, бензинд1 изооктан мен толуолды, талданатын улгшщ хош nicTi кем1рсутегшщ болжамды курамына тен, дерл1к катынаста суйылту

ЦР СТ 2412-2013

аркылы дайындауга болады. Осындай бензиннен дайындалган стандарттьщ улгшер, ак май непзшдеп стандарттык улгшерд1 пайдалану кезшде алынган нэтижелерге Караганда аса дэл нэтижелер 6epyi мумкш.

5.4 Жагармайлар мен косы мша белшектердеп кушртт! аныктау унйн АСТМ Д 4927 эдюш пайдалану усынылады, ce6e6i ол элемент аральщ тузету коэффициенттерш ескередт

6 Аппаратура

6.1    0,537 нм аумакта детектшеуге кабшетп, толкын узындыгы бойынша дисперсияланатын рентгенд1к-флуоресцентт1 спектрометр.

Кук1ртке катысты оцтайлы сез1мталдыкты камтамасыз ету уш1н, аспап комплектациясына мыналар Kipyi кажет:

6.1.1    Оптикалык жол, ортасы - гелий.

6.1.2    Импульстерд1 амплитудалык; талдау немесе энергияны белудщ баска курылгылары.

6.1.3    Детектор, узын толкындът рентген сэулелер1н детектшеуге арналган (0,52 нм бастап 0,55 нм дешн).

6.1.4    Талдатыш кристалл, Пайдаланылатын спектрофотометр дщ бурыштык диапазонында кук1ртт1ц рентген сэулелершщ К а дисперсиясына кабшетт1. Пентаэритрит жэне германий жшрек пай д аланы лады, 6ipaK EDDT, ADP, графит жэне кварц сиякты баска да заттарды колдануга болады.

6.1.5    Рентген туНп, куюрт сэулеленуш К а шыгаруга кабшеты. Кеб1несе родий, хром жэне скандийден жасалган анодтары бар тут1ктер пайдаланылады, б1рак баска да анодтарды пайдалануга болады.

ЕСКЕРТУ Жогары энергиямен сэулеленуд1н шектен тыс мелшершщ acepi, мысалы, рентген спектрометр!нщ кемег1мен алынган сэулелену денсаульщк;а зиянды. Оператор денес1н1ц кез-келген бел1пн, тек к;ана 6ipinmi рентген сэулелену1нен гана емес, сондай-ак; ек1нш1 рет сэулеленуден к;оргау у^ш'^н THicTi шаралар кабылдауы к;ажет. Рентген спектрометр! иондаушы сэулеленуд1 пайдалануды реттейт1н кагидаларга сай жумыс icTeyi кажет.

6.2 Талдау таразысы, 0,1 мг дешн жэне 100 г дейшп дэлд1кпен елшеуге кабшетт1.

5

ЦР СТ 2412-2013

7 Реактивтер

7.1    Реактивтер тазалыты

Барлык сынауларда химияльщ таза (х.т.) реактивтер пайдаланылуы кажет. Барльщ реактивтер, оларды пайдалану - аньщтау дэлдтн темендетпеу1 уш1н, аса жотары дэрежедеп тазальщка ие болуы кажет.

7.2    Ди-н-бутилсульфид, кук1рт курамыныц мэш белгшенген, жотары тазалыктаты стандарттык улг1. Кук1рт курамыныц белгшенген мэнш, калибрлеуш1 стандарттык улгшер концентрациясыныц дэл мэндерш есептеу кез1нде пайдаланады (9.1).

ЕСКЕРТУ Ди-н-бутилсульфид тазалыгын емес, ондагы куюрт концентрациясын бшу манызды, ce6e6i коспалар сондай-ак; куюрт курамдас б1ркт1рулер болуы мумии,

7.3    Бакылау стандарттары (мониторлар) дрейфы тузетудщ (ершы)

Б1рнеше эртурл1 материалдардыц, дрейфт1 тузетудщ (коррекция)

бакылау стандарттары ретшде пайдаланылуы унйн жарамды екенд1г1 аныкталды. Жарамды болып мойындалтан, куюрт курамдас материалдардыц мысалдары рет1нде, жацартылатын суйык мунай ешмдерц мулдем дерл1к езгермейт1н катты заттар, престелген унтак материалдар, металл ертндшершщ корытпасы немесе балкытылтан шыны дисктер болып саналады. Бакылау стандартыныц импульстер1 есеб1н1ц, импульстер есеб1н1ц уакытымен б1рлескендеп жылдамдыты, 1 %-тен томен болатын импульстер есеб1н1ц салыстырмалы катес1н беру унйн, жеткийкы болуы кажет. Бакылау стандартыныц импульстер! есебййц жылдамдытын калибрлеу кез!нде (9.4) жэне таты да сынау кезшде (10.1) аныктайды. Бул импульстер есебййц жылдамдыктарын дрейфы дэлдеудщ тузету коэффициент!н есептеу унйн пайдаланады (11.1).

7.3.1 Дрейфы дэлдеуд! эдетте батдарламалык камсыздандырута автоматты турде косады, 6ipaK есептеуд! унем1 колмен журпзуге болады. Жотары турактылыктаты рентген аспаптары унйн дрейфы дэлдеуд in тузету коэффициентшщ мэнц б1рден тым катты айырмашылыкта болмауы кажет.

7.4    Полисульфид майы. Эдетте, KOMipcyTeri ертщцсшде суйылтылтан, курамында кушрттщ белгий пайызы бар нонилполисульфидтер пайдаланылады.

ЕСКЕРТПЕ Тершщ аллергияльщ реакциясын тудыруы мумии

ЕСКЕРТУ Полисульфид майы - ол курамында 50 массальщ пайыздан жогары болатын, купрттщ жотары концентрациялары бар, жотары молекулалы майлар. Олар ак; майда толыгымен араласа отырып, томен туткырлык, томен ушпалыльщ, жэне узак; сакдау 6

1